گذر از بحران‌های محیط زیست در گرو مشارکت عموم
بررسی‌های محققان کشور در حوزه بحران‌های محیط زیست و نحوه اقدام برای حفاظت بهتر از آن، نشان می‌دهد که در این خصوص بایستی بیش‌ازپیش بر نقش اجتماعی مردم و توانایی‌های آن‌ها در این خصوص تکیه کرد.
به گزارش ایسنا، طبیعت و محیط زیست، موهبتی خداوندی است. محیط زیست محل زندگی و تأمین‌کننده اصلی‌ترین نیازهـای انسـان اسـت و پدیده‌ای است که هر روز بر اهمیت آن افزوده می‌شود. طبق تعریف متن حقوقی شورای جامعه اقتصادی اروپا، محیط زیست شامل آب، هوا، خاک و عوامل درونی و بیرونی مربوط به حیات هر موجود زنده است. متأسفانه انسـان در دوران سلطه‌اش بر این کره خاکی به استفاده بی‌رویه و بدون برنامه‌ریزی از منابع طبیعی، ایجاد آلودگی‌های خطرناک در آب، هوا، خاک و از بین بردن توان زیست آن پرداخته است.
محققان معتقدند که امروزه بحران‌های زیست‌محیطی به طرز نگران‌کننده‌ای زندگی انسان را تهدید کرده، تا حدی که حیات انسان و دیگر موجودات را در کره خاکی به مخاطره انداخته‌اند. بحران محیط زیست در عصر حاضر، ناشی از فقدان دانش و آگاهی بشر در مدیریت پایدار محیط زیست است. نگاهی گذرا بر وضعیت محیط زیست در دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که فعالیت‌های انسانی مؤثرترین و مهم‌ترین علل تغییرات زیست‌محیطی بوده‌اند. برهمین اساس برای احتراز از نابودی مطلق محیط زیست، همه انسان‌ها اعم از تصمیم‌گیرنده‌ها و سایر مردم در ابعاد جهانی، ملی و محلی، باید این واقعیت مهم را دریابند که توسعه جامعه معاصر نباید به قیمت نابودی و اضمحلال زندگی آیندگان تمام شود.
در همین راستا، تیمی پژوهشی از دانشگاه هرمزگان پژوهشی را انجام داده است که در آن، نقش شهروندان در مواجهه با بحران‌های زیست‌محیطی مورد بررسی واقع شده است.
در این تحقیق، دانشجویان دانشگاه‌های هرمزگان، آزاد و پیام‌نور بندرعباس مشارکت داشته و با استفاده از پرسش‌نامه اطلاعات مورد نیاز پژوهشگران را فراهم آورده‌اند.
یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که بین احساس تعلق اجتماعی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون با مشارکت در حفظ محیط‌زیست رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد و در واقع این عوامل، باعث می‌شوند که مشارکت افراد در حفظ محیط زیست بیشتر شود.
در این رابطه، هدایت اله نیکخواه، استادیار و محقق گروه علوم‌اجتماعی دانشگاه هرمزگان و دو همکار دیگرش اظهار داشته‌اند: «براساس یافته‌ها، با آن‌که پاسخگویان ازنظر ذهنی آمادگی نسبتاً بالایی جهت مشارکت در حفظ محیط‌زیست داشتند اما به‌لحاظ عینی و عملی مشارکت بسیار پایینی نشان دادند».
به گفته آن‌ها، «مشارکت اجتماعی افراد صورت‌های متفاوتی در جوامع دارد. بدون شک، رشد و تعالی هر نظام اجتماعی در پرتو همبستگی اجتماعی و مشارکت افراد آن جامعه میسر می‌شود. مشارکت مردم در فرایند توسعه می‌تواند تعهد آن‌ها را به فعالیت‌های توسعه‌ای و اجتماع محلی‌شان تقویت کند، بنابراین برای تقویت و گسترش مشارکت مردم در حوزه‌های گوناگون اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، شناخت عوامل مؤثر بر مشارکت ضروری است».
براساس نتایج این مطالعه، احساس تعلق اجتماعی دارای بیشترین تأثیر بر مشارکت افراد در حفظ و نگهداری از محیط زیست است و بعدازآن، مسئولیت‌پذیری اجتماعی قرار دارد.
نیکخواه و همکارانش می‌گویند: «جامعه‌شناسان ایجاد همبستگی و مشارکت اجتماعی جامعه را ناشی از عواملی چون اعتقادات و احساسات مشترک و تعادل و هماهنگی میان باورها و ارزش‌ها می‌دانند. انسجام و وحدت اعضای جامعه، ازجمله مهم‌ترین عواملی هستند که جامعه را به‌سوی رشد و تعالی سوق می‌دهد».
ازطرفی، بنا بر یافته‌های این پژوهش، بدون مشارکت و همیاری مردم، هرگونه تلاش و اقدامی در این راستا، اگر غیرممکن نباشد، دست‌کم با مشکلات بسیاری مواجه خواهد بود. بنابراین، به هر میزان انسجام اجتماعی، وحدت و همبستگی ملی، احساس تعلق افراد به اجتماع و محیط زندگی و علاقه‌مندی آنان به حرکت در مسیر اهداف نظام اجتماعی و توسعه پایدار، همگرایانه تر باشد، چنین جامعه‌ای سریع‌تر و با دشواری کمتری به اهداف و آرمان‌های خود دست می‌یابد.
این نتیجه‌گیری‌های علمی و فنی را نشریه «بررسی مسائل اجتماعی ایران» به چاپ رسانده است. این نشریه در قالب فصل‌نامه توسط دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران منتشر می‌شود.
