وضعیت ایران پیچیده شد / خطر سقوط قطار تهران – مشهد به یک فروچاله /
طبق داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، میانگین بارش سالانه در ایران در میانه دهه ۵۰ تا ۹۰، روند کاهشی داشته است. گزارش‌ها مبنی بر این است که حجم بارش‌ها در این مدت حدود ۵۰ میلی‌متر کاهش داشته که به معنی کاهش ۲۰ درصدی بارش‌ها است. در ضمن میانگین دما در ۵۰ سال گذشته در ایران و در هر دهه تقریباً با شیب ۰.۴ سانتی‌گراد افزایش داشته که این مقدار دو برابر نرخ افزایش دمای جهانی است.
داده‌های این مرکز نشان می‌دهد، در سال آبی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ بیش از ۶۱ درصد از مساحت کشور با خشک‌سالی شدید و بسیار شدید مواجه بوده است و از مجموع مساحت کشور، تنها ۱۹ درصد ترسالی داشته است.
داده‌هایی که نشان از تغییرات گسترده اقلیمی است. تغییراتی که پیامدهای مستقیم آن، تغییرات بیشتر بر دما، میزان بارش، میزان دسترسی به آب است و پیامدهای غیرمستقیم آن شامل کاهش تولید محصولات کشاورزی و به تبع آن کاهش امنیت غذایی و در مقابل افزایش بیماری‌هاست.
مباحثی که بابک نگاهداری رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس درباره آن گفت: در عرصه سلامت، تغییر اقلیم باعث شیوع انواع بیماری‌های مرتبط با گرما می‌شود، همچنین در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی با چالش‌هایی مانند کاهش ظرفیت تولید برنج، سیب‌زمینی، دانه‌های روغنی و گیاهان قندی روبه‌رو شده‌ایم از سوی دیگر تولید گیاهان علوفه‌ای افزایش یافته‌است.
او که در نشست تخصصی «بررسی تغییرات اقلیم، تهدیدها و فرصت‌ها» در مرکز پژوهش‌های مجلس سخن می‌گفت؛ به اثرات امنیتی مهاجرت‌های اقلیمی، ناترازی انرژی ناشی از تغییرات اقلیمی و راهکارهای مقابله یا سازگاری با تغییر اقلیم نیز پرداخت.
بیش از دو دهه است که تغییرات اقلیمی توجه سیاستگذاران در ایران را به خود جلب کرده است؛ ولی در راستای حل چالش‌های ناشی از آن دستاورد قابل قبولی به دست نیامده است؛ موضوعی که در نشست تخصصی «بررسی تغییرات اقلیم، تهدیدها و فرصت‌ها» برای چندمین بار به آن پرداختند. حاضرین در این نشست از تغییرات نگران کننده اقلیم و مدیریت ضعیف دولت فعلی و دولت‌های قبلی سخن گفتند. آنها در بخشی از این نشست به راهکار برون رفت از این چالش نیز پرداختند تا شاید گوش شنوایی یافت شود.
اثرات امنیتی مهاجرت‌های اقلیمی
در جریان بررسی تغییرات اقلیم، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس به مهاجرت‌های اقلیمی به‌ویژه در مناطق مرزی کشور اشاره کرد و گفت: این مناطق به‌تدریج خالی از جمعیت می‌شود و مهاجرت‌ها به مناطق مرکزی‌تر و شمالی غربی صورت می‌گیرد.
به گفته او تغییر اقلیم بر تقاضای انرژی نیز اثرگذار گذاشته برهمین اساس یکی از پیامدهای تغییر اقلیم، تأمین انرژی برای دستگاه‌های سرما ساز است که وابستگی این انرژی به آب، چرخه را پیچیده‌تر و تدبیر آن را مشکل‌تر می‌کند.
نگاهداری با اشاره به عملکرد نامناسب برخی دستگاه‌ها در خصوص اجرای سیاست‌های کلی محیط‌زیست، ادامه‌داد: جای خالی یک قانون جامع که در حوزه محیط‌زیست بتواند با الزام اجرای قوی برای پیشبرد تدابیر و مدیریت تغییرات اقلیمی را به ارمغان بیاورد، احساس می‌شود.
راهکارهای مقابله یا سازگاری با تغییر اقلیم
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس درباره راهکاری مقابله و یا سازگاری با تغییر اقلیم هم گفت: دو رویکرد کاهش و سازگاری با تغییر اقلیم مطرح است که رویکرد دوم بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
او با اشاره به اینکه برای کاهش تغییرات اقلیمی باید تولید گازهای گلخانه‌ای متوقف شود، افزود: سازگاری با تغییر اقلیم نیز به‌معنای تغییر رفتار، سیستم‌ها و شیوه‌های زندگی مطرح است.
نگاهداری ادامه‌داد: عده‌ای از مدیران با مدیریت اقلیمی به‌دلیل اینکه ممکن است به اقتصاد کشور آسیب بزند، مخالفت می‌کنند اما واقعیت این است که این وابستگی به اقتصاد مخرب محیط‌زیست، باعث شده که در سه دهه اخیر رشد متوسط ۳.۱ درصدی را در انتشار گازهای گلخانه‌ای داشته‌باشیم.
او به وابستگی اقتصاد کشور به‌ویژه در بخش انرژی به سوخت‌های فسیلی هم اشاره کرد وابستگی که در روند تولید این نوع گازها مؤثر بوده است .
نگاهداری تاکید کرد: با توجه به هدر رفت بالای انرژی و معضلات ناترازی انرژی در کشور، ارتقای بهره وری در مسیر تولید تا مصرف انرژی باعث کاهش هدر رفت و حل ناترازی آن و کاهش جدی انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس به‌ضرورت تدوین برنامه ملی سازگاری با تغییر اقلیم اشاره و گفت: این برنامه در دستور کار مجلس و دولت باید قرار گیرد و احکام قانونی در این زمینه تهیه شود.
او در بخشی از اظهاراتش به زیان ناشی از تغییرات اقلیمی در جهان پرداخت و گفت : برآوردهایی که در عرصه اقتصادی صورت‌می‌گیرد، نشان دهنده آن است که تغییرات اقلیمی تا سال ۲۰۵۰ می‌تواند منجر به از دست رفتن ۲۳ هزار میلیارد دلار در اقتصاد جهانی شود که عمق خطر و آسیب این امر در کشورهای در
مطالعات مهم خاک می‌خورند
در این نشست محمد ابراهیم نیا سرپرست امور آب و کشاورزی و محیط‌زیست سازمان برنامه و بودجه با اشاره به اینکه به‌ازای هر ۲ درجه افزایش دما، پتانسیل تبخیر آب‌های سطحی افزایش می‌یابد، گفت: قبلاً بارش برف در ارتفاعاتی بالاتر از ۱۶۰۰ متر بود، اما اکنون به ارتفاعات بالاتر از ۱۸۰۰ متر رسیده است. این عدد به‌دلیل کاهش آب‌های حاصل از بارش برف که بخشی از رواناب‌ها را تأمین می‌کرد، حائز اهمیت است.
به گفته او زیگمای بارش در کشور ۲۰ درصد نسبت به قبل افزایش داشته است؛ اما با این حال بارش مؤثر در کشور کاهش پیدا کرده است. الگوی بارش تغییر کرده است به‌صورتی که بارش‌های زیر هفت و هشت میلی‌متر تبدیل به رواناب نمی‌شود.
ابراهیم نیا معتقد است، همه می‌دانیم که تغییر اقلیم رخ داده اما درباره اثر آن هنوز مطالعات عمیقی صورت نگرفته و بنابراین مجبوریم به صحبت‌های کلان در این زمینه اکتفا کنیم.
او از یک مطالعه دانشگاهی ۷ هزار و ۶۰۰ کلمه ای که مربوط به یک هیت ۲۰ نفره از دانشگاه های کشور بود هم سخن گفت کمطاله ای که هنوز اثرات آن در تصمیمات کلان کشور مشاهده نمی‌شود.
ابراهیم نیا معتقد است باید در زمینه‌های هواشناسی و آبی کشور سرمایه‌گذاری کنیم، افزود: باید مشخص باشد که هر قطره آب که از آسمان به زمین می‌رسد، به کجا می‌رود.
مخاطراتی که امنیتی می‌شود
سحر تاج‌بخش مسلمان رئیس سازمان هواشناسی نیز اعلام کرد: شاید تغییر اقلیم در کشور ما موضوع مهم یا نوعی تهدید باشد، اما در کنار همه بحث‌های این حوزه، مسئله مهم این است که ما باید منابع آب را مدیریت کنیم.
تاج‌بخش مسلمان گفت: تغییر اقلیم بخشی از مدیریت منابع آب است و اگر روند فعلی ادامه یابد، در آینده با مخاطراتی مواجه می‌شویم که می‌تواند به موارد امنیتی منجر شود.
او ادامه‌داد: فراتر از اینکه مسئله تغییر اقلیم رخ داده است یانه، مسئله دیگر این است که باید سناریوهای مختلف را برای مواجهه با این مخاطرات جوی و اقلیمی درنظر گرفته باشیم و قطعاً کشور در این حوزه با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد.
وضعیت پیچیده ایران
علی‌اکبر صالحی قائم مقام فرهنگستان علوم نیز معتقد است: ایران هنوز به توسعه پایدار نرسیده، بنابراین وقتی موضوعاتی مانند تغییر الگوی سوخت، فرهنگ سازی و حفظ نظافت کشور، جلوگیری از نابودی جنگل‌ها و… مطرح می‌شود، گاهی به اشتباه برای حل آنها شیوه‌های کشورهای توسعه یافته پیشنهاد می‌شود درحالی‌که ما نه آن امکانات را در اختیار داریم و نه دسترسی به تکنولوژی، نه روابط بین المللی را داریم. بنابراین در یک وضعیت پیچیده‌ای قرار داریم.
به گفته او از ابتدای انقلاب تاکنون هیچ گاه هیچ نتوانسته‌ایم به برنامه ریزی مفهومی برسیم؛ برنامه ریزی ما براساس سعی و خطایی بوده است. چون به مسائل روزمره پرداختیم.
از طرفی دیگر طبق اظهارات صالحی در روابط بین المللی تکلیف ما با دنیا روشن نیست برهمین اساس بار اضافی روی دوش ما گذاشته شده است.
قائم مقام فرهنگستان علوم در بخشی از اظهاراتش هم به نبود قوانین تشویقی در کاربری اراضی نیز اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات ما خشک شدن باغ شهرهایی مانند مراغه و قزوین است. چون این باغ‌ها در حال حاضر به ورثه رسیده که تمایلی به حفظ آن ندارد، درحالی‌که دولت می‌تواند با مشارکت وارثان باغ نسبت به حفظ آن اقدام کند. الان رویکرد ما این است که هیچ حمایتی از وارثان باغ‌ها نمی‌کنیم و از طرف دیگر اجازه تغییر کاربری هم نمی‌دهیم؛ در نتیجه باغ از دست می‌رود.
سقوط قطار تهران- مشهد
سمیه رفیعی رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس معتقد است: درباره تغییر اقلیم ما نه با یک پدیده، بلکه با یک فرآیند مواجه هستیم اما هر دستگاهی درباره تغییر اقلیم، نظر خاص خود را می‌دهد در نتیجه می‌توان گفت که خط مشی واحدی نداریم و البته بحرانی بودن مسئله هنوز به باور ما تبدیل نشده است.
او افزود: دومین مسئله همین دیپلماسی و کنوانسیون تغییر اقلیم است. هیچ مسئولی هم حاضر نیست بگوید چه موضعی در این زمینه دارد.
رفیعی با اشاره به نرخ فرونشست در تهران هم گفت: کاهش نرخ فرونشست در تهران داریم که به معنی فاجعه است و هر لحظه قطار تهران به مشهد، ممکن است که در دشت ورامین به یک فروچاله سقوط کند.
مطالعات روی نمایندگان اثر ندارد
سعید مرید عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس هم گفت: مشکل این است که یافته‌های مرکز روی نماینده‌ها اثر بگذارد. پس اگر فضای گفتمان را به‌سمت کارهای آینده ببریم، سیاستگذاری حس می‌کند که زمان دارد و بنابراین در این زمینه اقدام جدی نمی‌کند.
او با بیان اینکه باید روی ناسازگاری با تغییر اقلیم تمرکز کنیم، گفت: درست است که اقدامات در این حوزه نیازمند بودجه و تکنولوژی است، با این حال بخش عمده این اقدامات باید متمرکز بر فرآیند باشد. با این ساختار مدل دولتی ایران، وقتی وارد هماهنگی بین سازمان‌های مختلف می‌شوید، کار از طریق شوراهایی پیش می‌رود که عملاً ثابت کرده نمی‌تواند موفق باشد.
