بحران کم‌آبی و فرونشست ابرچالش‌های شهرستان ابرکوه
سرو ۴۵۰۰ ساله ابرکوه که کهنسال ترین موجود زنده ایران محسوب می شود، از نشانه های آبادانی این دیار در دوره های مختلف تاریخی است اما این روزها تداوم خشکسالی و کاهش بارندگی در کم بارش ترین استان ایران، نفس حیات را در شهرستان ابرکوه که از مهمترین قطب های کشاورزی در اقلیم خشک و بیابانی مرکز ایران است، به شماره انداخته است.
تامین آب برای تداوم حیات بخش کشاورزی شهرستان ابرکوه که ۴۰ درصد (۲۵هزار نفر) اشتغال این شهرستان را به خود اختصاص داده، بسیار حیاتی است، کشاورزان استان یزد و به ویِژه شهرستان ابرکوه در سال های اخیر با استفاده بهینه از منابع آب، شیوه‌های نوین کشاورزی و آبیاری و تغییرالگوی کاشت محصولات کشاورزی در زمینه مدیریت برداشت آب قدم های قابل توجهی برداشته اند اما این اقدامات نیز جبران کسری منابع آب را نمی کند و کم آبی کماکان گریبان کشاورزی این شهرستان را گرفته است .
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای یزد در گفت و گو با گزارشگر ایرنا گفت: به دلیل برداشت بی رویه سال های اخیر از منابع آب زیرزمینی، به طور متوسط سالانه ۳۴ سانتیمتر سطح آب سفره های زیرزمینی استان یزد کاهش یافته است.
محمدمهدی جوادیان زاده افزود: هم اکنون علاوه بر مصرف تمامی آب تجدیدپذیر زیرزمینی استان ،۲۴۳ میلیون مترمکعب از ذخایر چندین هزار ساله سفره‌های زیرزمینی استان نیز استفاده شده است که تداوم این روند عوارض شدیدی را در استان به همراه خواهد داشت.
وی تصریح کرد: هم اکنون در استان یزد ۱۳۰ درصد از منابع تجدیدپذیر استفاده می‌شود که این درصد برای کشورهای توسعه یافته حدود ۴۰ درصد است که مبین فشار بیش از حد بر منابع آب استان است .
جوادیان زاده خاطرنشان کرد: به همین دلیل سالانه به طور متوسط ۲۴۳.۹ میلیون متر مکعب کسری مخزن در استان وجود دارد و به عبارتی هم اکنون تمام آب تجدیدپذیر استان استفاده می‌شود .
وی با بیان اینکه مهمترین اصل برای پایداری منابع آبی استان به صفر رساندن اُفت سفره‌های زیرزمینی است، تصریح کرد: خسارتی که تاکنون به سفره های آب زیرزمینی وارد شده، به سختی قابل جبران است و همه بخش ها باید همکاری کنند تا این خسارت ادامه پیدا نکند.
جوادیان زاده بابیان اینکه تحویل حجمی آب و نصب ابزار اندازه‌گیری روی همه چاه‌های استان در چارچوب همین برنامه در حال انجام است، اضافه کرد: امیدواریم با اجرای این برنامه‌ریزی تا سال ۱۴۰۵ میزان افت در سفره های زیرزمینی استان را به صفر برسانیم که در این راستای سرمایه گذارانی که برای تاسیس صنایع کم آبخواه در استان سرمایه گذاری کنند، مورد حمایت قرار می گیرند.
مدیر عامل آب منطقه‌ای یزد با تبیین اهمیت جلوگیری از برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی و مدیریت درست آن گفت: با همکاری ۲۰ گروه گشت و بازرسی فعال در استان طی مدت ۶ سال گذشته نزدیک به ۳۵۰ حلقه چاه غیرمجاز با مصارف مختلف با حکم قضایی دراستان مسدود شده و برای مدیریت برداشت آب و بهره وری آن در بخش کشاورزی، ۲ هزار و ۶۲ حلقه چاه مجاز کشاورزی نیز به کنتور هوشمند مجهز شده است.
جوادیان زاده با بیان اینکه ایجاد فروچاله ها نشان دهنده مرگ آبخوان های استان است، افزود: در اثر افت سطح آب های زیرزمینی ، طرح ملی احیاء و تعادل بخشی با هدف حفظ منابع موجود از چند سال گذشته در استان در حال اجراست که در این زمینه ترویج کشت محصولات کم آبخواه و اجرای طرح های تعادل بخشی در کنار فرهنگ سازی مصرف درست آب تنها نسخه نجات بخش منابع آب استان است.
وی اظهارکرد: با هدف اجرای این طرح تعادل بخشی منابع آب، خاموشی ۳۰ روزه چاه‌های کشاورزی در سال ۱۳۹۵، به ۴۵ روز در سال ۱۳۹۶ و ۶۰ روز در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته است و اجرای طرح تحویل حجمی آب در سال های ۱۳۹۸ ، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ نیز در دستور کار قرار گرفت .
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای یزد با تبیین وضعیت بحرانی منابع آب شهرستان ابرکوه ، اظهار کرد: آبخوان های این شهرستان به شدت رو به خطر است و حفظ این منابع، مشارکت و همکاری بیش از پیش کشاورزان و بهره برداران را طلب می‌کند.
وی با بیان اینکه آب بخش های کشاورزی ، شرب و صنعت استان از سه هزار و ۶۰۰ حلقه چاه کشاورزی استحصال می شود ، تصریح کرد: هم اکنون وضعیت آب در ۱۶ دشت استان ناپایدار است و دشت های یزد – اردکان و ابرکوه هم در وضعیت بحرانی قرار دارد.
کاهش منابع آب ابرکوه و افزایش فروچاله‌ها
مدیر امور منابع آب ابرکوه نیز گفت: با توجه به کاهش بارندگی سال آبی ۱۴۰۱ – ۱۴۰۰، تداوم حدود ۲۶ ساله پدیده خشکسالی و افت سطح آب‌های زیرزمینی از کشاورزان و بهره برداران انتظار می رود که به دلیل بحرانی بودن وضعیت منابع آب شهرستان ، برداشت این ماده حیاتی را بهتر از گذشته مدیریت کنند.
سیدعلی مشکات در گفت و گو با گزارشگر ایرنا افزود: آبخوان های شهرستان ابرکوه به دلیل کاهش نزولات جوی در معرض خطر قرار دارد و برای حفظ این منابع مشارکت و همکاری کشاورزان و بهره برداران ضروری است.
وی اظهارکرد: باتوجه به کسری مخازن آب زیرزمینی، میزان شوری آب در برخی چاه های کشاورزی، افزایش یافته است و علاوه بر آن افزایش عمق برداشت آب نیز باعث ایجاد فروچاله های متعددی در شهرستان شده است، لذا مدیریت برداشت آب و حفاظت از این سرمایه ملی نسبت به سال های گذشته باید بیشتر شود.
مشکات افزود: با کاهش آب سفره های زیرزمینی خطرهایی مانند فرونشست زمین، فروچاله ها، شق زمین، کاهش حجم آب شیرین و افزایش شوری منابع به شدت شهرستان ابرکوه را تهدید می کند و هم اکنون میزان آبدهی بیشتر چاه ها نسبت به گذشته کاسته می‌شود.
کشاورزی ۱۰ هزار خانوار در ابرکوه
فرماندار ابرکوه نیز در گفت وگو با گزارشگر ایرنا با بیان اینکه شرایط آب این شهرستان سال به سال بحرانی تر می شود، افزود: کاهش آب سفره های زیرزمینی و افت سطح آب چاه های کشاورزی، گواه این موضوع است که آبخوان ابرکوه شرایط بسیار نامطلوبی دارد.
محمدهادی زارع افزود: هم اکنون ۱۰ هزار خانوار در بخش کشاورزی و دامداری شهرستان ابرکوه فعالیت دارند و عمدتا به صورت سنتی در این بخش فعالیت دارند، لذا برای تداوم فعالیت اقتصادی آنان، بایستی شیوه های نوین مدیریت و برداشت آب بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
رییس شورای حفاظت منابع آب ابرکوه ادامه داد : کشاورزان بایستی برای حذف کشت محصولات پرآبخواه بیش از پیش تلاش کرده و کاشت محصولات کم آبخواه را جایگزین آن کنند که در این مسیر مسوولان در تامین نهاده های مربوطه از آنها حمایت می کنند.
زارع زاده با بیان اینکه چند سال گذشته نهضت موثری برای مدیریت برداشت آب شکل گرفت است، افزود: اجرای طرح های آبیاری نوین، خاموشی زمستانی چاه های کشاورزی و هوشمند کردن چاه ها برخی از اقداماتی است که در این راستا صورت گرفته است و کشاورزان باید برای مدیریت برداشت آب، در زمینه توسعه و کشت محصولات گلخانه ای با بهره وری مناسب و افزایش تولید تلاش کنند.
برداشت غیرمجاز در بالادست و تهدید آبخوان‌های ابرکوه
خلیل روشن یکی از بهره برداران بخش کشاورزی ابرکوه نیز به ایرنا گفت: حوضه آبریز ابرکوه در شمال استان فارس قرار دارد که به دلیل برداشت های غیرمجاز از منابع آب در این منطقه، حیات کشاورزی ابرکوه با تهدیدجدی روبرو شده است .
وی با بیان اینکه روزگاری ابرکوه بیش از ۲۵۰ رشته قنات داشت که بسیاری از این منابع اکنون خشک شده و تنها ۱۳ رشته قنات دایر است، ادامه داد: یکی از راه های مدیریت برداشت آب، توسعه سامانه های نوین آبیاری در مزارع و باغ ها و کاشت گیاهان کم آبخواه و گلخانه ای است.
یکی از کشاورزان ابرکوهی در گفت وگو با گزارشگر ایرنا گفت: کاشت محصولات کم آبخواه منبع درآمد پایداری برای کشاورزان محسوب می شود و نقش موثری در حفظ منابع آب و تامین نیاز مصرف کنندگان دارد.
حسن فلاح زاده ادامه داد: برداشت بی رویه آب برای تولید محصولات پرآبخواه عواقب بدی مانند خشک شدن قنات‌ها و چشمه ها را درپی داشته و باعث مهاجرت ساکنان مناطق روستایی به شهرها شده است.
وی اظهار کرد: در کنار گشت گیاهان دارویی، کشت برخی دیگر از محصولات که نیاز آب کم و ارزش افزوده بالا دارد مانند کنجد نیز درآمد پایدار برای کشاورزان ایجاد می کند، زیرا کنجد در ابتدای سال کاشت می شود و با ۲ یا سه دوره آبیاری محصول آن را می توان در سه ماهه ابتدای سال برداشت کرد.
علی دهقان یکی دیگر از کشاورزان ابرکوهی نیز در گفت و گو با گزارشگر ایرنا با توجه به کم آبخواه بودن زعفران و همچنین ارزش افزوده بالای این محصول گفت: با توجه به شرایط اقلیمی ابرکوه، زعفران تولیدی در این شهرستان از کیفیت بالایی برخوردار است.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ابرکوه نیز گفت: افزایش کمک های بلاعوض دولت می تواند در توسعه شیوه های آبیاری نوین تاثیر گذار باشد و نقش اساسی در مدیریت برداشت آب دارد.
علی محمد هوشمند درگفت گو با گزارشگر ایرنا با بیان اینکه توسعه شیوه های آبیاری نوین برای مدیریت برداشت آب همچنان در دستور کار است، ادامه داد: تغییر الگوی کشت ، توسعه کشت گیاهان کم آبخواه نظیر زعفران ، پسته ، گیاهان دارویی و کشت های گلخانه ای نیز برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی مورد حمایت قرار می گیرد.
شهرستان ابرکوه در دو قرن گذشته ۱۲۰ رشته قنات داشته است که به دلیل کاهش بارندگی در ۴۰ سال گذشته، تعداد قنوات این شهرستان به ۹۱ رشته کاهش یافته و هم اکنون تنها ۱۳ رشته آن دایر است.
هم اکنون ۴۰ درصد اشتغال ابرکوه در بخش کشاورزی است و کشاورزان این شهرستان برای صرف جویی در مصرف آب طی سال های گذشته افزون بر پنج هزار و۵۵۰ هکتار از اراضی و باغ های خود را با استفاده از کمک های بلاعوض دولت به سیستم آبیاری نوین تجهیز کردند یا با تغییر الگوی کشت برای مدیریت منابع آب موجود تلاش می کنند اما هنوز این شهرستان با بحران هایی مانند ایجاد فروچاله ها و فرونشست زمین دست به گریبان است.
