وجود ۳۰ کانون فرسایش بادی در خراسان رضوی
یک کارشناس مهندسی حفاظت خاک گفت: هم‌اکنون ۳۰ کانون فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در خراسان رضوی وجود دارد.
هادی معماریان در گفت‌وگو با ایسنا افزود: استمرار خشکسالی و به تبع آن وقوع طوفان‌های گرد و خاک علاوه بر تخریب و از بین رفتن زمین‌ها و محصولات کشاورزی باعث انتقال ماسه‌های بادی، فرسایش خاک، پرکردن انهار و کانال‌های آب‌رسانی، انسداد مسیر، کاهش دید به ویژه در مسیر جاده‌ها و اخلال در امر تردد و کاهش ظرفیت جاده‌ای، برخورد وسایل نقلیه، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، آلودگی زیست‌محیطی، مشکلات بهداشتی از قبیل افزایش حساسیت‌ها و بیماری‌های تنفسی، تخریب پوشش گیاهی موجود، ناپایداری در سیستم توزیع برق و تأثیر آن بر روی شبکه توزیع آب و در نهایت پیشروی و گسترش بیابان در نواحی خشک می‌شود.
وی تصریح کرد: باید در نظر داشت که منطقه ترشیز شامل دشت‌های کاشمر، خلیل‌آباد و بردسکن در خراسان رضوی به دلیل بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی با پدیده فرونشست زمین نیز دست و پنجه نرم می‌کند که مجموعه این عوامل، خشکسالی، طوفان، گرد و غبار و نشست زمین سبب بحرانی شدن دشت شده به طوری که این دشت سال‌هاست جزء دشت‌های ممنوعه بحرانی اعلام شده است.
این استاد دانشگاه مطرح کرد: استان خراسان رضوی تحت تأثیر دو نوع از کانون‌های بحرانی فرسایش بادی قرار دارد. کانون‌های بحران فرسایش بادی خارجی شامل دو کانون اصلی هرات در افغانستان که بیشتر منطقه تایباد و خواف را متأثر می‌سازد و کانون قره قوم در ترکمنستان که بیشتر منطقه سرخس را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما مهم‌تر از کانون‌های بحران فرسایش بادی خارجی، کانون‌های داخلی است.
وی گفت: در خراسان رضوی هم‌اکنون ۳۰ کانون فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار وجود دارد که شهرستان‌های کاشمر، خلیل‌آباد و بردسکن در غرب و جنوب غرب خراسان رضوی بیشتر متأثر از کانون‌های داخلی هستند.
معماریان افزود: در کاشمر و بردسکن کانون‌های بحران فرسایش بادی به ترتیب با وسعت ۱۲۰۰۰ و ۷۸۰۰۰ هکتار بیشتر در منطقه گندم‌بر، اسحاق‌آباد، اسماعیل‌آباد، کاهه و مهدی‌آباد و سعدالدین و درونه واقع شده و تاکنون مجموعه‌ای از اقدامات بیولوژیک در سطح اراضی تحت تأثیر این کانون‌ها به انجام رسیده است.
وی ادامه داد: نتایج مطالعات در فاصله سال‌های ۶۸ تا ۹۶ نشان می‌دهد که شاخص گرد و غبار یا DSI ارتباط آماری نزدیک و معنی‌داری با شاخص خشکسالی هواشناسی SPI، رطوبت نسبی، سرعت باد و تبخیر در غرب خراسان رضوی و منطقه ترشیز دارد و در سال‌هایی که میزان بارش کم است و تراکم و سبزینگی پوشش گیاهی مراتع کاهش می‌یابد، شاخص تعداد روزهای با دید کمتر از ۲۰۰ متر و تعداد وقایع طوفان گرد و غبار افزایش معنی‌داری پیدا می‌کند.
عضو شورای پژوهش و فناوری اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی تصریح کرد: آنچه که این روزها توانسته تأثیر مشخصی بر وقوع پدیده گرد و غبار در منطقه ترشیز داشته باشد، برداشت بیش از حد از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی است.
وی گفت: متأسفانه در منطقه ترشیز بیش از ۲۳۰۰ استخر ذخیره آب کشاورزی وجود دارد که بخش زیادی از آن‌ها آب خود را از رواناب‌های رودخانه‌های فصلی منطقه مثل کال شصت دره و کال ششطراز، دریافت می‌کنند، رواناب‌هایی که باید به عنوان حقابه محیط زیستی به جلگه‌های رسی و پلایاهای پایین دست برسند و با مرطوب نگه داشتن خاک ریزدانه این مناطق، مانع از برداشتشان توسط نیروی باد شوند.
معماریان عنوان کرد: عامل دیگر اضافه برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی است که این موجب شده تا دشت کاشمر با کسری مخزن سالیانه ۳۶ میلیون متر مکعبی روبرو باشد.
وی تصریح کرد: در دشت کاشمر بیش از ۶۰۰ حلقه چاه عمیق کشاورزی و شرب وجود دارد که برداشت آب زیرزمینی توسط آن‌ها باعث افت سالیانه بیش از یک و نیم متر در سطح آب زیرزمینی آبخوان شده است.
این کارشناس مهندسی حفاظت خاک بیان کرد: بدون شک این حجم از برداشت و افت سفره باعث قطع ارتباط ریشه درختان و درختچه‌های تثبیت کننده رسوبات بادی مانند تاغ از سطح آب زیرزمینی شده و موجب کاهش سطح تاج پوشش گیاهی مراتع خواهد شد.
وی گفت: با از بین رفتن پوشش گیاهی، ضریب زبری خاک کاهش یافته و مقاومتی در برابر جریان باد نخواهیم داشت، همین امر موجب تشدید فرسایش بادی و بیابان‌زایی می‌شود.
معماریان یادآور شد: تمامی این عوامل با پدیده‌هایی مثل تغییر کاربری اراضی، تخریب پوشش‌های جنگلی بیابانی و قطع تاغزارها، خشکیدگی تاغزارها به علت بروز آفت شپشک تاغ و ملخ کوهاندار، کوره‌های آجرپزی و تخریب خاک در جنوب کاشمر و تجمع نخاله‌های ساختمانی در پیرامون شهرهای منطقه ترشیز ترکیب شده و روز به روز موجب افزایش فرکانس وقوع پدیده گرد و غبار در منطقه می‌شود.
وی گفت: مسلماً فرسایش بادی را در منطقه فقط نمی‌توان با اجرای پروژه‌های بیولوژیک و بیومکانیک کنترل کرد و باید سراغ ریشه مشکلات رفت، کشاورزی سنتی و خرده مالکی با بهره‌وری کم و اتلاف منابع آبی و خاکی مهم‌ترین ریشه مشکلات است.
این استاد دانشگاه افزود: گسترش فقر و نظام اقتصادی تک بعدی مبتنی بر بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب و خاک در منطقه ترشیز نمی‌تواند آینده روشنی را برای این منطقه و مردم آن به ارمغان آورد، اگر می‌خواهیم با فقر مبارزه کنیم و در نتیجه از قطع درختان و جنگل‌ها و بهره‌برداری بی‌رویه از مراتع و منابع آب‌های زیرزمینی جلوگیری کنیم باید معیشت جایگزین را تقویت کرده و نظام اقتصادی چند بعدی را در منطقه تثبیت کنیم.
وی مطرح کرد: کشاورزی موجود باید تغییر یابد و الگوی بهینه و سازگار با تغییر اقلیم در کشت و زراعت جایگزین الگوی فعلی شود، مشارکت مردم در کلیه پروژه‌های بیابان‌زدایی در قالب پروژه‌هایی مانند RFLDL و ترسیب کربن دیده شود.
معماریان با تاکید بر اینکه اعتبارات قطره چکانی در مدیریت مناطق بیابانی منطقه راه به جایی نخواهد برد و صرفاً اتلاف منابع خواهد بود، افزود: اکنون در برخی از نقاط خراسان رضوی مانند دشت کاشمر و نیشابور به دلیل برداشت بیش از حد از منابع و فرو نشست زمین به نقطه غیر قابل برگشت بسیار نزدیک شده‌ایم.
وی بیان کرد: طی دو دهه گذشته بسیاری از قنوات و رودخانه‌ها خشک و بسیاری از عرصه‌های این شهرستان به بیابان و کانون‌های بحران فرسایش بادی تبدیل شده‌اند.
این کارشناس حفاظت خاک گفت: بر اساس نقشه‌های استخراج شده، دشت کاشمر از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۷ به طور تدریجی در شرایط خطرناک قرار گرفته و در کمتر از دو دهه اخیر، متوسط شوری آب زیرزمینی در مناطق شرقی دشت کاشمر به بیش از ۲ هزار واحد(میکروموس بر سانتیمتر) یعنی دو برابر سال ۱۳۸۴ رسیده و جبهه شوری از غرب به شرق گسترش یافته است.
