بحران آب در حال تبدیل شدن به بحران اجتماعی
عضو هیأت مدیره انجمن هیدرولوژی ایران گفت: با کم شدن منابع آب، به تدریج شاهد بروز بحران‌ها و تنش‌های جدیدی در منطقه و جهان خواهیم بود و در واقع بحران آب، در حال تبدیل شدن به بحران اجتماعی است.
ابوالفضل مجنونی هریس در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص بحران آب اظهار کرد: بحران های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی نمونه ای از نتیجه بحران آب است که در برخی موارد مهمترین دلیل آن نه در کمبود منابع آبی، بلکه در سوء مدیریت ناشی از تولید، توزیع، مصرف و فقدان نگرش یکپارچه به مقوله‌ی آب بوده چراکه این مشکلات در طی چند روز به وجود نیامده‌اند.
وی ادامه داد: ذات اقلیم منطقه و کشور ما مشخص بوده و همه از منابع و ریزش های جوی خود مطلع هستیم که منهای سال های استثنایی و خاص، تهدید از این ناحیه، نتیجه‌ی عملکرد ونبود نگاه عالمانه و آینده نگرانه در سال های گذشته است.
ایران سرزمینی کم باران است
وی افزود: کشور ما حدود ۸۵ درصد از آب تجدید پذیر خود را مصرف می‌کند و متوسط بارش امسال تا به امروز ۱۴۷ میلیمتر بوده که نسبت به سال گذشته بیش از ۵۰ درصد و نسبت به نیم قرن اخیر ۳۹ درصد کاهش را نشان می‌دهد لذا وضعیت کشاورزی و دامداری با بحران جدی مواجه شده است.
منابع آبی آذربایجان شرقی
این عضو هیأت علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه تبریز گفت: آذربایجان شرقی از سه حوضه‌ی آبریز ارس، قزل‌اوزن و دریاچه ارومیه تشکیل شده است که بر اساس آمار منتشره توسط شرکت آب منطقه ای استان، میزان بهره برداری از منابع آب استان دو هزار و ۸۵۰ میلیون مترمکعب بوده که سهم بخش های کشاورزی، شرب و صنعت به ترتیب ۸۶، ۱۱ و سه درصد است.
وی ادامه داد: وضعیت و مدیریت برداشت آب از منابع مختلف، کاملاً نگران کننده است به طوریکه تمامی آبخوان های ما در وضعیت نامناسبی قرار داشته و بیلان آب در همه‌ی آبخوان های استان منفی بوده که بیش از ۸۰ درصد آبخوان ها در وضعیت بحرانی و یا نامطلوب قرار دارند.
وی اضافه کرد: همانطوری که چشمه ها و قنات ها از روی زمین پاک شده‌اند، ادامه روند فعلی منابع آب آبخوان ها را از زیر زمین پاک خواهد کرد اما خالی شدن آبخوان ها بسیار گران تمام خواهد شد؛ به طوری که با نشست زمین و از بین رفتن لایه های نفوذ پذیر و فشرده تر شدن آنها، ظرفیت جذب نزولات آسمانی نیز کاهش یافته و با اولین بارش متداول، شاهد بروز سیلاب و آب گرفتگی نیز خواهیم بود.
سرانه‌ی سالیانه آب مصرفی در آذربایجان شرقی یک هزار و ۳۸۷ و در تبریز ۵۰۰ مترمکعب است
این عضو هیأت مدیره انجمن هیدرولوژی ایران خاطرنشان کرد: میزان آب مصرفی در استان نسبت به میانگین کشوری وضعیت مناسبی نداشته و وضعیت تبریز حتی از خط قرمز هم گذشته است که اگر آب از جاهای دیگر تامین نشود، با مشکلات بسیار زیادی در آینده‌ی نزدیک مواجه خواهیم شد چرا که توسعه‌ی شهرک های مسکونی مانند خاوران و افزایش انشعابات آب شرب، نیاز به تامین آب از منابع جدید داشته اما وضعیت فعلی منابع آب تبریز پاسخگوی آن نیست.
کاهش ۲۲ درصدی بارش ها در آذربایجان شرقی
وی در خصوص میزان بارش های استانی افزود: متوسط بارش بلند مدت آذربایجان شرقی ۲۸۸ میلیمتر در سال بوده که براساس آخرین اطلاعات موجود تا سه ماهه‌ی اول سال ۱۴۰۰، ۲۲۵ میلیمتر بارش داشتیم .
وی با تاکید به اینکه کاهش بارش ها برای بخش کشاورزی و دامداری استان فاجعه بار بوده و سبب آسیب به کشت دیم شده است، بیان کرد: در استان ما وقوع خشکسالی در دوره‌ی اولیه فصل رشد در بهار باعث آسیب جدی به استقرار گیاه و جوانه زدن بذر شده که بازگشت دوباره بارش ها به خصوص برای اراضی دیم، نوشداروی بعد از مرگ سهراب تلقی می‌شود لذا برخی اوقات در سال هایی که بارش نیز خوب بوده، عملکرد به شکل دور از انتظاری کاهش یافته و علت این مسئله دقیقاً به توزیع نامناسب زمانی بارش، وقوع خشکی و تغییر الگوی بارش ها برمی‌گردد.
مجنونی ادامه داد: به علت کم عمق بودن بارش های زمستانی امسال، عمق ذخیره برف در کشور ۲۶ درصد کاهش یافته که این مسئله تاثیرات نامناسبی بر روی رودخانه ها داشته لذا در مجموع سال آبی فعلی، سال خوبی برای کشور و استان نیست.
منابع تهدیداتی آب آذربایجان شرقی
وی یادآور شد: خشک شدن دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین تهدید استان و منطقه، الگوی کشت فعلی، وابستگی درآمد تعداد زیادی از جمعیت استان به کشاورزی، تخریب سفره های آب زیرزمینی، آلودگی منابع سطحی و زیرزمینی، عدم تکمیل تصفیه خانه تبریز به عنوان منبع آلاینده دشت تبریز بخصوص در شرایط شیوع ویروس کرونا، مدیریت مقطعی و غیر پایدار منابع آب، عدم وجود هرگونه نقشه راه و فقدان تدابیر سیاسی، اجرایی و امنیتی از جمله تهدیدات اساسی منابع آبی آذربایجان شرقی هستند.
وی متذکر شد: چنانچه شرایط حال حاضر یعنی خشکسالی و نحوه‌ی مدیریت بدون تدبیر فعلی تداوم پیدا کند، دریاچه ارومیه و به تبع آن، وضعیت زیست محیطی استان روزهای غمگین تری را به خود خواهد دید؛ برای نمونه نشست زمین در استان به دلیل تخلیه آب سفره ها در شرایط نگران کننده ای قرار داشته که از جمله آن می‌توان به تخلیه‌ی بیش از حد آبخوان شبستر و نشست زمین در منطقه وایقان و دشت سراب اشاره کرد.
این عضو هیأت علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه تبریز، تعمیق و کف شکنی چاه ها را مسئله مهم دیگری معرفی کرد و گفت: در دشت تبریز تعمیق چاه های خشک شده و یا کم رمق، تبدیل به یک مشکل زیست محیطی دیگری خواهد شد چرا که دشت تبریز دارای یک آبخوان بالایی شور و آبخوان عمقی شیرین بوده که تعمیق چاه ها سبب هجوم آب شور سفره بالایی به سفره شیرین پایینی شده و کیفیت این سفره را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
افزایش برداشت عامل اصلی از بین رفتن آبخوان شمالی دامنه‌ی سهند
وی با اشاره به مسئله‌ی احتمالی آسیب جدی آبخوان دامنه های شمالی سهند افزود: افزایش برداشت از آبخوان دامنه‌ی شمالی سهند به علت جبران کسری آب شرب تبریز، گسترش ویلاسازی در منطقه و افزایش بی‌شمار چاه های غیرمجاز، این ذخیره ارزشمند را با خطر تخریب مواجه ساخته و همچنین افزایش ناگهانی مصرف آب در دوران شیوع ویروس کرونا و شوک وارده به مصرف آب شرب در تبریز، باعث افزایش برداشت از این آبخوان شده که در صورت عدم بازگشت به وضعیت قبلی نگران کننده است.
منابع آلودگی آب آذربایجان شرقی
وی در خصوص منابع آلودگی آب استان تاکید کرد: آلاینده های صنعتی، عدم تکمیل تصفیه خانه تبریز، رها شدن فاضلاب تصفیه نشده به دشت تبریز، آلودگی رودخانه آجی چای و اراضی کشاورزی از جمله منابع آلودگی آب هستند که البته قبلاً نگرانی آبیاری با فاضلاب تصفیه نشده مطرح بود اما اکنون نگرانی وجود ویروس کرونا در فاضلاب و افزایش شوینده ها نیز اضافه شده‌اند.
نقش مدیریت ها در ایجاد بحران آب
این عضو هیأت مدیره انجمن هیدرولوژی ایران در ارتباط با نقش مدیریت ها در ایجاد بحران آب اظهار کرد: اقلیم و خصوصیات هر منطقه ای مشخص است لذا علیرغم خشکسالی ها و تغییرات اقلیمی نمی‌توان عامل تمامی مشکلات استان را خشکی و یا نبود باران دانست چرا که نسبت به بلند مدت، میزان کاهش بارندگی زیر ۲۰ درصد بوده است.
وی ادامه داد: عدم هماهنگی با تغییرات اقلیمی و کاهش منابع، ناشی از ضعف برنامه‌ریزها و سیاست گذاران کلان استان بوده است چرا که سیاستگذاری ها و مدیریت های نادرست و سلیقه ای عامل اصلی بحران امروز است.
وی با بیان اینکه این بحران ها ناشی از سوء مدیریت های طولانی مدت است، خاطرنشان کرد: نتیجه این مدیریت ها بیلان منفی و کم رمقی آبخوان ها، نشست زمین، خشک شدن دریاچه ها، تالاب ها و رودخانه ها بوده که شاید بتوان با سیاست های کوتاه مدت از بحران آب شرب گذر کرد اما غلبه بر بحران آب کشاورزی و حتی صنعتی در کوتاه مدت ممکن نیست و بحران ناپایداری منابع آب و فقدان مدیریت یکپارچه‌ی آن مشکل اصلی ما است.
مجنونی در پایان تاکید کرد: برای مدیریت بحران آب و به نوعی بحران خود ساخته، باید در اسرع وقت یک نسخه‌ی مناسب و متناسب با وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حاکم بر جامعه پیچیده شده و از تجارب موفق و مشابه جهانی و ابزارهای نوین تکنولوژیکی نیز استفاده کرد که البته هر گونه تصمیم‌گیری و اقدام باید بر اساس داده ها و اطلاعات موثق، درست، کافی و با حضور کارشناسان و داوران غیر خطی و توصیه نشده باشد تا با اطلاعات غیر علمی و به دور از استاندارد های جهانی، سیاستگذاران را گمراه نکرد که الزام این کار وجود درک مشترک از مخاطرات استفاده‌ی ناپایدار از منابع آب در دسترس است.
