چالش‌های مدیریت بحران کووید-۱۹ در بیمارستان‌ها
پژوهشگران با انجام مطالعه‌ای، چالش‌ها و راهکارهای مدیریت بحران کووید-۱۹ در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران را مورد بررسی قرار دادند.
در هنگام بروز همه‌گیری کووید-۱۹ بیمارستان‌ها به عنوان خط مقدم سیستم درمانی در مواجهه با این بحران قرار گرفتند. مدیران و سیاست‌گذاران سلامت در ایران، هرچند تجربه بحران‌هایی مانند جنگ، سیل و زلزله را داشتند؛ اما اپیدمی یک بیماری عفونی را تجربه نکرده بودند.
شناسایی چالش‌های بیمارستان‌ها همراه با راهکارها و اقدامات موثر اجرا شده توسط آن‌ها در مواجهه با بحران‌های بیولوژیکی، می‌تواند نقشه راهی برای برنامه‌ریزی‌ها در جهت مدیریت بحران در آینده باشد. توانمندی‌ها، محدودیت‌ها و نقاط ضعف در هر بیمارستان باید شناسایی شود تا با بالا بردن توان کاری و استانداردها، آمادگی بیشتری را برای مقابله با بحران و کاهش آثار مخرب آن داشته باشند.
مطالعه تجربیات افرادی که در زمان بروز بحران مسئولیت داشتند، یکی از شیوه‌های بررسی کارایی برنامه مدیریت بحران و نقاط ضعف و قوت آن است.
به همین منظور و با توجه به اهمیت و ویژگی‌های خاص این بحران، پژوهشگران با انجام یک مطالعه چالش‌ها و راهکارهای بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران را در مواجهه با بحران همه‌گیری کووید-۱۹ مورد بررسی قرار دادند.
برای انجام این پژوهش کیفی که از اوایل بروز و شیوع همه‌گیری در کشور انجام شد، پژوهشگران با ۲۲ نفر از افراد موثر در مدیریت این بیماری در دانشگاه علوم پزشکی تهران، مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام دادند.
این مصاحبه‌ها به صورت حضوری و مجازی از طریق نرم‌افزارهای ارتباطی مانند اسکایپ و واتساپ، با افراد درگیر در مدیریت بحران همه‌گیری کووید-۱۹ که در دوران پاندمی در سمت‌های مختلف مانند عضو کمیته بحران دانشگاه، معاون دانشگاه، رئیس دانشکده، پزشک متخصص، مترون (مدیر خدمات پرستاری)، سوپروایزر و مسئول بخش، انجام شد.
در این مطالعه عنوان شد که چالش‌های مدیریتی که مصاحبه‌کنندگان به آن‌ها اشاره می‌کردند، شامل موارد زیر بود:
– غافلگیری و عدم آمادگی برای مواجهه با اپیدمی؛
– تاخیر در تصمیم‌گیری‌ها و عدم برانگیخته شدن حساسیت در مسئولین؛
– مواجهه همه بیمارستان‌ها با مراجعات کرونا؛
– تامین و کنترل میزان مصرف تجهیزات حفاظتی و دارو؛
– بررسی اصالت و استاندارد بودن وسایل حفاظتی و دارو؛
– هجوم نیروهای داوطلب و ساماندهی داوطلبین؛
– چالش بررسی بهداشتی و استاندارد بودن غذاها، آب‌میوه‌ها و وسایل بهداشتی اهدایی؛
– دشواری تصمیم‌گیری در بحران به دلیل نداشتن زمان و مستندات کافی؛
– چالش تامین مالی.
چالش‌های نیروی انسانی در بیمارستان‌ها
چالش‌های نیروی انسانی که بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران با آن مواجه بودند، موارد زیر را در بر می‌گرفت:
– وجود مقاومت در افراد در برابر تغییرات غیر منتظره؛
– استرس و ترس نیروها از ابتلا به ویروس در بیمارستان‌ها؛
– تجویزهای خارج از فهرست دارویی توسط پزشکان؛
– عدم تمایل برخی نیروها برای حضور در محل کار در روزهای ابتدایی بیماری؛
– افزایش بار کاری نیروی انسانی متخصص؛
– کمبود نیروی انسانی متخصص؛
– مسائل روان‌شناسی در تیم درمان و بیماران.
چالش‌های بخش آموزش و پژوهش
در بخش آموزش، «تعطیل شدن آموزش‌های بالینی»؛ مهم‌ترین چالش این بخش بود. همچنین «اعتراض گسترده فراگیران علوم پزشکی» و «استفاده از بعضی فراگیران در زمینه غیر آموزش تخصصی آن‌ها»، دیگر چالش‌های این بخش بود.
بر اساس نظر شرکت‌کنندگان در این مطالعه، بخش پژوهش نیز با چالش‌هایی مانند دشواری رعایت ضوابط علمی و اخلاقی، تعدد پژوهش‌های بالینی برای راستی‌آزمایی درمان‌های گیاهی و مشکلات جمع‌آوری داده‌های الکترونیک مراجعین، مواجه بود.
راهکارهای انجام شده برای مدیریت این بحران
به گفته شرکت‌کنندگان در این مطالعه؛ استفاده از تبلیغات رسانه‌ای برای تقدیر از کادر درمان، مهم‌ترین اقدامی بود که در حوزه نیروی انسانی انجام گرفت. همچنین جداسازی بخش‌های کرونا برای ایزوله کردن بیماران، مهم‌ترین اقدام در حوزه بالینی در بیمارستان‌ها بود.
سایر راهکارهای موثر در حوزه بالینی شامل موارد زیر بودند:
– ایزوله‌سازی تجهیزات؛
– ارائه خدمات پزشکی مجازی برای ارتباط با بیماران الکتیو؛
– شناسایی مراجعین مشکوک از بدو ورود و تریاژ دو لایه؛
– مدیریت ملاقات‌گنندگان و
– فراهم‌کردن امکانات قرنطینه برای مبتلایان.
راهکارهایی برای برقراری ارتباطات به صورت ایمن و موثر در طول دوره اپیدمی:
– به اشتراک گذاشتن تجربیات از طریق فضای مجازی؛
– دادن آمار و گزارش روزانه به پرسنل؛
– آموزش و اطلاع‌رسانی مداوم از منابع معتبر.
مسئولین شرکت‌کننده در این تحقیق معتقد بودند که موثرترین راهکار در حوزه آموزش، برقراری آموزش دانشجویان به صورت مجازی بود.
استفاده از تیم مشاوره ای قوی، افزایش انعطاف در تصمیمات، تکامل تدریجی واکنشها به بحران، تشکیل فوری کمیته بحران و ارزیابی مسئله و تعیین نقش افراد، تشکیل جلسات کمیته بحران به صورت مرتب و تفویض اختیار به روسای بیمارستان‌ها، راهکارهای مدیریتی بودند که در حوزه تصمیم گیری و سازماندهی در دانشگاه علوم پزشکی تهران اجرا شدند.
نتایج این مطالعه نشان داد پیشگیری و آمادگی که پیش از وقوع بحران باید به آن‌ها پرداخته شود، علی‌رغم اهمیت فراوانی که دارند، مورد غفلت واقع شده‌اند. از دیدگاه مصاحبه‌شوندگان بزرگ‌ترین چالش، عدم پیشگیری از اپیدمی بود.
به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ باید با پیش‌بینی حادترین سناریو ممکن، از غافلگیری جلوگیری شود. اتخاذ سیاست‌های پیشگیرانه ضعیف از ابتدا برای جلوگیری از شیوع و گسترش ویروس در کشور لطمه بسیاری به مردم و سازمان‌های بهداشتی درمانی وارد کرد. در مرحله پیشگیری باید منابع مالی مورد استفاده در بحران شناسایی و شفاف می‌شدند تا به چالش تامین منابع مالی و توزیع ناهمگون منابع برخورد نمی‌کردیم. برقراری عدالت در دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی در تمام مناطق می‌توانست از عدم توازن در ارائه خدمت بین دانشگاه‌های علوم پزشکی بکاهد.
به اعتقاد این محققان؛ یکی از محدودیت این مطالعه این است که امکان تعمیم نتایج به‌دست‌آمده از آن به همه بیمارستان‌های کشور وجود ندارد. همچنین چالش‌ها و راهکارهای بیان‌شده در این مطالعه، حاصل مصاحبه هایی است که در مرحله مقابله با بحران انجام شده و ممکن است پس از بحران و در مرحله بازسازی، تجارب جدید دیگری نیز برای بیمارستان ها به‌دست بیاید.
این محققان می‌گویند که در پژوهش‌های آینده می‌توان با بررسی تجارب منتشر شده از کشورهای مشابه ایران که درگیر این اپیدمی بوده‌اند، مجموعه‌ای غنی از تجارب مدیریت بحران را جمع‌آوری کرد و مدلی برای مدیریت بحران در اپیدمی‌های عفونی پیشنهاد داد.
در انجام این تحقیق علی لباف، محمد جلیلی؛ پژوهشگران طب اورژانس، ابراهیم جعفری پویان؛ پژوهشگر علوم مدیریت و اقتصاد بهداشت و مریم مزینانی؛ دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت و خدمات بهداشتی و درمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه زمستان سال ۱۳۹۹ به صورت مقاله علمی با عنوان «چالش‌ها و راهکارهای مدیریت بحران بیماری کووید-۱۹ در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران» در مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی منتشر شده است.
