حالِ ناخوش آب در آذربایجان‌غربی
به گزارش ایرنا، نام آذربایجان غربی در گذشته نه چندان دور به خاطر قرار گرفتن در ساحل زیبای نگین فیروزه‌ای آذربایجان «دریاچه ارومیه» در طول سالیان و قرن‌های گذشته با آب و پرآبی عجین بوده که این امر تا همین چند سال پیش هم ادامه داشته است.
در اواخر دهه ۸۰ و حتی اوایل دهه ۹۰ هم، این آوازه پرآبی در آذربایجان غربی وجود داشت و مسوولان استانی در مصاحبه‌های خود، از این استان به دومین استان پُر آب کشور یاد می‌کردند اما این وضعیت از حدود یک دهه گذشته، روز به روز بدتر شده و وضعیت منابع آبی، سال به سال روند کاهشی داشته است.
طبق بررسی‌های کارشناسی صورت گرفته، افزایش مصرف از منابع آبی و کاهش نزولات آسمانی و همچنین آورده‌های رودخانه‌ای از جمله مهمترین عوامل کاهش سطح آب‌های رو زمینی و زیر زمینی در آذربایجان غربی بوده است.
در نگاهی اجمالی به وضعیت بارش‌ها در آذربایجان غربی در می‌یابیم که در ۲ سال گذشته، متوسط بارش در آذربایجان غربی به ۳۰۰ میلی‌متر هم نرسیده و بطور متناوب در سال‌های آبی ۱۳۹۹ – ۱۴۰۰ و ۱۴۰۰ – ۱۴۰۱، این رقم ۲۹۶ و ۲۹۵ میلی‌متر بوده است.
زمانی این آمار کم و یا حتی خیلی کم به نظر می‌رسد که میزان آمار این مدت را با ۲ سال پیشتر از آن مقایسه کنیم؛ در سال های آبی ۱۳۹۷ – ۱۳۹۸ و ۱۳۹۸ – ۱۳۹۹ به ترتیب ۵۲۰ و ۴۲۰ میلی‌متر بارش در این استان به ثبت رسید لذا این کاهش‌های بیش از ۱۰۰ و بیش از ۲۰۰ میلی‌متری در طی یک و ۲ سال نشان می‌دهد میزان ورودی به منابع آبی میلیاردها مترمکعب کاهش یافته است.
در بررسی برخی استان‌های شرقی کشور همسایه ترکیه از جمله وان و ارزروم نیز مشاهده می‌شود که متوسط بارش ۷۰ ساله این استان‌ها به ترتیب بالای ۴۰۰ و نزدیک به ۴۸۰ میلی‌متر است که نشان می‌دهد وضعیت بارش در آذربایجان غربی با آنها بسیار متفاوت است و در بهترین حالت، این رقم به ۳۳۰ تا ۳۵۰ میلی‌متر می‌رسد؛ حال آنکه در ۲ سال اخیر به زیر ۳۰۰ میلی‌متر تنزل یافته است.
خشکسالی در ۸۳.۵ درصد مساحت آذربایجان‌غربی
مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌غربی در مصاحبه‌ای که اخیرا داشته، گفته است طبق شاخص‌های استاندارد شده دما و بارش تا پایان مهر ماه سال جاری، ۸۳.۵ درصد از مساحت استان تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفته و فقط ۱۵.۵ درصد مساحت در حد نرمال است.
اسماعیل سیمایی گزارشی از میزان بارش‌ها در آذربایجان غربی داده و گفته این بارش‌ها بیش از ۴۴ درصد کاهش یافته و این کاهش نسبت به متوسط بلندمدت ۳۰ درصد بوده است.
مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌غربی با تاکید به اینکه میزان بارندگی در سال آبی جاری در ارومیه ۱۸.۰۲ میلی‌متر بود، اظهار کرد: بیشترین میزان بارندگی استان در سال آبی جاری در شهر تکاب با ۴۶.۵ میلی‌متر و کمترین میزان بارندگی در نقده با ۶.۰۳ میلی‌متر گزارش شده است.
وی یادآور شد: میزان بارندگی در ارومیه نسبت به بلند مدت ۲۵.۰۸ میلی‌متر و نسبت به سال گذشته ۲۴.۰۱ میلی متر کاهش یافته است البته طبق آخرین الگوهای هواشناسی و پیش بینی فصلی در ماه آذر سال جاری بارندگی‌ها فراتر از نرمال خواهد بود.
در کنار این آمار، وضعیت دمایی استان نیز رو به افزایش گذاشته و در سال آبی جاری که از اول مهر شروع شده، میزان دما نسبت به سال گذشته و متوسط بلندمدت بیشتر شده است.
طبق گزارش درج شده در سایت اداره کل هواشناسی آذربایجان غربی، در این مدت، دمای متوسط در آذربایجان غربی حدود ۱۵ سانتی‌گراد بوده که ۱.۶ سانتی‌گراد بیشتر از متوسط دراز مدت و ۱.۸ سانتی‌گراد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است؛ این امر در زمانی اهمیت پیدا می‌کند که میزان دما بر میزان تبخیر آب‌های سطحی اثر می‌گذارد و در تشدید مشکل کم آبی اثرگذار می‌شود.
۵۸۰ میلیون مترمکعب آب پشت سدهای آذربایجان‌غربی ذخیره است/ حدود ۳۰ درصد کل حجم سدها
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی گفت: حجم آب پشت سدهای این استان طبق آخرین پایش به ۵۸۰ میلیون مترمکعب رسیده که با وجود افزایش نسبت به سال گذشته، ۳۰ درصد حجم کل سدهای استان را شامل می‌شود و البته حجم آب در ۲ سد شهرچای ارومیه و آغ‌چای چایپاره کاهش یافته است.
مجید رستگاری افزود: این حجم آب در زمان مشابه سال گذشته ۵۳۲ میلیون مترمکعب بود ولی امسال این میزان ۹ درصد افزایش یافته است.
وی اضافه کرد: طبق آخرین پایش، سدهای بوکان، آغ چای چایپاره، شهرچای ارومیه و مهاباد به ترتیب ۱۹۴، ۸۶، ۷۴و ۶۴ میلیون مترمکعب آب دارند که ۷۹ درصد کل آب‌های موجود در سدهای ۱۴ گانه استان را شامل می‌شود.
رستگاری ادامه داد: از این چهار سد بزرگ، آب موجود در پشت ۲ سد بوکان و مهاباد به ترتیب ۴۳ و ۱۲ درصد بیشتر از زمان مشابه سال گذشته و آب موجود در ۲ سد آغ چای و شهرچای به ترتیب ۲۵ و ۱۵ درصد کمتر از زمان مشابه سال گذشته است.
وی اظهار کرد: همچنین سدهای حسنلوی نقده، ساروق تکاب، سیلوه پیرانشهر، شهید قنبری ماکو، ارس ۲ و کرم آباد پلدشت نسبت به زمان مشابه سال گذشته، آب بیشتری دارند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی یادآور شد: امیدواریم با بارش‌های نیمه دوم پاییز که هنوز در استان شاهد آن نبوده‌ایم، روند افزایشی آب پشت سدهای استان نیز آغاز شده تا مثل ۲ سال گذشته با مشکل کم آبی شدید روبرو نباشیم.
البته در کنار الزام بهره برداران آبی که تقریبا ۱۰۰ درصد جمعیت را شامل می شود و بخش عمده آن را کشاورزان تشکیل می دهند، اقداماتی در راستای کنترل مصرف نیز صورت گرفته است که هرچند کم بوده ولی می تواند نقطه مثبتی در راستای بهبود وضعیت مصرف باشد و البته باید این روند با سرعت و قدرت بیشتری ادامه یابد تا بتوانیم میزان مصرف را روز به روز کاهش دهیم.
همه این آمار و اطلاعات نشان می دهد که با توجه به منابع موجود آبی و کاهش بارش ها که شاید در سال های آتی هم، این روند ادامه دار باشد، باید به سمت کاهش مصرف آب حرکت کنیم تا بتوانیم توازنی بین منابع و مصارف داشته باشیم.
بیش از ۶ هزار حلقه چاه غیرمجاز در آذربایجان غربی مسدود شده است
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی با اشاره به اجرای طرح انسداد چاه‌های غیرمجاز در استان از سال ۱۳۹۴ گفت: در این مدت، ۶ هزار و ۲۶۹ حلقه چاه غیرمجاز در شهرستان‌های مختلف مسدود شده است.
محمد اشرفی افزود: از این تعداد، پنج هزار و ۳۳۶ حلقه چاه غیرمجاز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده که در این مدت مسدود و مسلوب المنفعه شده است.
وی اضافه کرد: میزان ذخیره آب صورت گرفته از این اقدام در آذربایجان غربی طی حدود هفت سال، نزدیک به ۸۵ میلیون مترمکعب در استان و ۶۶ میلیون مترمکعب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده است.
به گفته وی، در نیمه نخست امسال هم، ۳۰۷ حلقه چاه غیرمجاز از چرخه مصرف خارج شد که از این تعداد، ۲۸۱ حلقه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار داشت.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی همچنین از نصب کنتور به ۹ هزار و ۲۵۱ چاه در استان خبر داد و ادامه داد: از این تعداد، ۲۱۴ حلقه در سال جاری صورت گرفته است.
اشرفی اظهار کرد: از کل کنتورهایی که بر سر چاه در آذربایجان غربی نصب شده، هفت هزار و ۱۵۴ مورد در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده و بیشترین تعداد نصب کنتور هم مربوط به سال گذشته با ۳۱۴ دستگاه اختصاص دارد.
وی یکی دیگر از اقدامات صورت گرفته در راستای جلوگیری از مصرف نامتعارف آب به ویژه آب‌های زیرزمینی را توقیف دستگاه‌های حفاری عنوان کرد و گفت: از ابتدای اجرای این طرح تاکنون، ۴۱۰ دستگاه حفاری در کل استان توقیف شده که ۳۴۵ مورد مربوط به حوضه دریاچه ارومیه بوده و بیشترین تعداد هم به شهرستان ارومیه با ۱۸۵ دستگاه اختصاص داشته است.
همچنین در حوزه کشاورزی که بنا به گفته برخی مسوولان و آمارهای ارائه شده از سوی نهادهای مسوول، افزون بر ۹۰ درصد آب مصرفی استان را به خود اختصاص می‌دهد، اقداماتی برای اصلاح الگوی کشت صورت گرفته که هرچند در بسیاری حوزه‌ها موثر نبوده ولی بخشی از هدف گذاری‌های صورت گرفته را به سرانجام رسانده است.
در سال‌های اخیر کاشت‌های جایگزینی نظیر کاشت درختان پسته و کشت ارقام بسیار کم آب بر نظیر زعفران در دستور کار جدی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی قرار گرفته و با وجود اینکه هنوز میزان سطح زیرکشت در آنها کم است، می‌توان با همین مقدار کم به افزایش سطح در سال‌های آتی و رغبت بیشتر کشاورزان برای کشت این محصولات که از قضا درآمد خوبی هم دارند، امیدوار بود.
البته برای بهبود وضعیت بخش کشاورزی و مصرف آب در آن، به تازگی دولت سیزدهم از طرح اصلاح الگوی کشت در کل کشور رونمایی کرد و این طرح در هفته‌های گذشته به آذربایجان غربی هم ابلاغ شد طرحی که هر چند جزئیاتی از آن از سوی متولیان استانی در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته ولی به نظر می‌رسد می‌تواند در صورت عملکرد درست، وضعیت را کمی بهبود ببخشد.
اجرای طرح جدید اصلاح الگوی کشت در آذربایجان غربی
رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با اشاره به ابلاغ طرح جدید اصلاح الگوی کشت در کشور و به تبع آن این استان گفت: این طرح برخلاف برنامه‌های پیشین، دارای ضمانت قانونی برای اجرا است.
اکبر کرامتی افزود: در بیش از ۵۰ سال گذشته، برای اصلاح الگوی کشت برنامه‌های مختلفی در کشور اجرا شده که بیشتر شامل جنبه‌های فنی و توصیه‌های کشاورزی بود و ضمانت اجرایی نداشت در نتیجه کشاورزانی که علاقمند بودند، این برنامه‌ها را اجرایی می‌کردند.
وی اضافه کرد: طرح الگوی کشتی که برای سال زراعی جدید مصوب شده، دارای ضمانت نامه‌های اجرایی است و دولت با همراهی مجلس شورای اسلامی از آن حمایت می‌کند.
کرامتی با اشاره به اینکه طرح اصلاح الگوی کشت در ۲ فاز اجرایی می‌شود، ادامه داد: این طرح امسال در بخش زراعت و سال آینده در بخش‌های باغبانی، سبزی و صیفی و دیگر بخش‌های کشاورزی اجرا می‌شود.
رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی اظهار کرد: اصلاح ساختاری دسترسی و البته کاهش مصرف نهاده‌ها، افزایش عملکرد و کاهش سطح از اجزای طرح الگوی کشت خواهد بود.
کرامتی گفت: همچنین در این قالب، با روش‌های به‌زراعی به‌دنبال کاهش مصرف آب، سم و کود شیمیایی و در عین حال افزایش عملکرد محصولات کشاورزی هستیم.
وی با اشاره به اجرای طرحی در راستای بهبود الگوی کشت در استان از سال ۱۳۹۴ یادآور شد: در خصوص تنظیم سطح زیر کشت چغندرقند و سیب اقداماتی در سطح استان انجام گرفته که امیدواریم اصلاح الگوی کشت اقدامات در این حوزه را تقویت کند.
وی تاکید کرد: در اصلاح الگوی کشت، استفاده از ارقام با نیاز آبی کمتر و دوره رشد کوتاه‌تر و همچنین استفاده از محصولات جایگزین و ارقام پایه رویشی از برنامه‌های ویژه به شمار می‌رود.
با توجه به اقدامات صورت گرفته در حوزه‌های مختلف مرتبط با آب، هرچند انتظار نمی‌رود حداقل در کوتاه مدت، تغییرات قابل توجهی ایجاد شود ولی می‌توان با مدیریت مناسب مصارف آبی به ویژه در حوزه کشاورزی و همچنین اجرای طرح‌هایی برای ذخیره مناسب آب به ویژه در حوزه آبخیزداری و آبخوانداری، گام‌های بلندتری در راستای بهینه سازی مصرف آب در این خطه از کشور برداشت؛ امری که می‌تواند ضمن بهبود آمارهای آبی، دریاچه ارومیه را نیز به سمت بهبود وضعیت و یا حتی نجات از کم آبی و بی آبی سوق دهد.
