چرا کاهش ترافیک هم آلودگی هوای تهران را کم نکرد؟
کارشناس سازمان هواشناسی، در خصوص منشأ آلودگی هوای شهر تهران گفت: چیزی که به ما مربوط می‌شود این است که شرایط طوری بود که ما توقع افزایش آلایندگی‌ها را داشتیم و افزایش هم پیدا کرد.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، برای برخی از شهروندان و کاربران فضای مجازی این سؤال پیش آمده که «چرا علی رغم اینکه ورود کرونا باعث شده مدارس تعطیل شود و ترافیک کاهش پیدا کرده، آلودگی هوای تهران افزایش پیدا کرد؟» و «اگر این عوامل بی تأثیر هستند چرا در مواقع اضطرار آلودگی هوا مسئولین مدارس را تعطیل و محدودیت‌های ترافیکی ایجاد می‌کنند؟» برای پاسخ به این سؤالات به سراغ مسئولین و کارشناسان این حوزه رفتیم.
پس از ورود ویروس کرونا به تهران، مدارس تعطیل شدند و اداراتی که امکان آن را داشتند روی به دورکاری آوردند. اما یکی از نکات جالب توجه این است که با وجود کاهش چشمگیر عبور و مرور و کم شدن ترافیک باز هم شاهد آلوده شدن هوای تهران بودیم. این مسأله انتقاد برخی از شهروندان را در پی داشت و برخی هم در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بر این سؤال خود اصرار دارند که «چرا علی رغم تعطیل شدن مدارس و کاهش ترافیک، آلودگی هوای تهران افزایش پیدا کرد؟»
برای جواب دادن به این سؤال و سؤالات دیگر در خصوص علل آلودگی هوای تهران و همچنین پاسخ به شبهه کسانی که تأکید دارند تصمیم مسئولین برای تعطیل کردن مدارس و ایجاد محدودیت‌های ترافیکی در مواقع آلودگی هوا یک تصمیم اشتباه و ناکارآمد بوده است، به کارشناسان هواشناسی و محیط زیست اشاره کردیم؛ تا نظرات آن‌ها را در این خصوص جویا شویم و از آن‌ها بپرسیم «چرا با وجود کاهش ترافیک، هوای تهران آلوده‌تر شد؟»
هرکس به تبع شغل و تخصص خود به این مسأله نگاه می‌کند. اما نکته مشترک نظرات همه کارشناسانی که ما با آن‌ها صحبت کردیم این است که اولا عبور و مرور در تهران به صفر نرسیده است، دوم اینکه آلودگی‌ها علل دیگری هم دارد که مصرف بی رویه و فراتر از استاندارد‌های جهانی گاز خانگی چرخه مصرف سوخت کشور و از جمله کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها را با چالش جدی روبرو کرده و آن‌ها چاره‌ای جز مصرف گازوئیل ندارند؛ که آلوده کردن هوا محصول آن است.
نکته دیگر اینکه اختیارات کمیته اضطرار آلودگی هوا بسیار محدود است. ابتدایی‌ترین کار‌هایی که آن‌ها می‌توانند انجام دهند این است که مدارس را تعطیل کنند تا ضمن اینکه کودکان از معرض آلودگی هوا دور بمانند، امید کاهش حدود ۳۰ درصدی منشأ آلودگی هوا را هم داشته باشند. جالب است بدانید در شهر پیشرفته و اروپایی پاریس هم طرح زوج و فرد اجرا می‌شود. بنابر این طرح‌هایی نظیر این، مختص کشور و شهر ما نیست. در زمان اضطرار آلودگی هوا تصمیمات اینچینی اجتناب ناپذیر است.
محمد اصغری، کارشناس سازمان هواشناسی، در خصوص منشأ آلودگی هوای شهر تهران اظهار داشت: چیزی که به ما مربوط می‌شود این است که شرایط طوری بود که ما توقع افزایش آلایندگی‌ها را داشتیم و افزایش هم پیدا کرد. به خاطر اینکه چند روز وزش باد نداشتیم و هوا ساکن بود. البته امروز وزش باد داشتیم و آلایندگی‌ها کاهش پیدا کرد.
حسین شهیدزاده، مدیرعامل سازمان کنترل کیفیت هوای تهران، نیز در این خصوص به خبرنگار جماران، گفت: ما همیشه این را گفته ایم که آلودگی هوای تهران به دو امر بستگی دارد؛ یکی میزان تولید آلودگی در داخل شهر و دوم میزان تهویه هوا یا ضریب تهویه است. شما باید این دو را در کنار هم در نظر بگیرید. کما اینکه امسال نسبت به سال گذشته تولید آلایندگی ما کمی پایین‌تر آمده بود، اما تعداد روز‌های آلوده بیشتر شد. دلیلش این بود که ضریب تهویه در سال جاری کمتر از سال گذشته بود.
وی تصریح کرد: ما یک ارتفاع لایه جوّی داریم که هر آلودگی تولید شده در آن رقیق می‌شود. یعنی آلودگی تولید شده به ارتفاع بالاتر می‌رود و کمی رقیق‌تر می‌شود. اما در زمانی که هوا سرد است یا در شب‌ها ارتفاع لایه جوّی که اجازه اختلاط را می‌دهد پایین می‌آید. در زمانی هم که وارونگی رخ می‌دهد این ارتفاع بسیار کم می‌شود. عامل دیگر سرعت باد است. اگر سرعت باد را در ارتفاع لایه جوّی که اجازه اختلاط می‌دهد را ضرب کنیم، ضریب تهویه را به ما می‌دهد. این ضریب تهویه امسال برای بعضی روز‌ها ۳۰ تا ۴۰ درصد کمتر از سال گذشته بوده است. کمتر بودن ضریب تهویه باعث می‌شود آلودگی تولید شده در تهران، هر قدر هم کم باشد، در تهران بماند.
شهیدزاده ادامه داد:، اما از طرف دیگر، حدود ۶۱ درصد از ذرات معلق تهران مربوط به حمل و نقل و ۳۹ درصد بقیه از منابع ساکن، یعنی مصارف خانگی، صنایع، ترمینال ها، فرودگاه، پمپ بنزین‌ها و… است. درست است که خودرو‌ها کم شده اند، ولی این کم شدن به معنای این نیست که کل آلایندگی کم شده است. فرض کنید اگر خودرو‌ها نصف هم شده باشند، ۳۰ درصد آلودگی تهران را کم می‌کند و اگر با آن ۳۹ درصد جمع کنید، حدود ۷۰ درصد منابع آلودگی هنوز در تهران موجود هستند. از سوی دیگر، باد هم نیامد و هوا تهویه نشد. این شرایط باعث انباشت آلودگی می‌شود.
وی افزود: دیشب باد خوبی وزید و باعث شد که شاخص آلودگی هوای تهران امروز صبح به حدود ۵۰ برسد. این نشان دهنده تأثیر عمده ضریب تهویه است. یعنی هرچند که منابع آلودگی کم شده، ولی اولا صفر نشده و به نظر من حداکثر حدود ۳۰ درصد از منابع آلودگی کم شده، و دوم اینکه نداشتن باد یا باد بسیار کم اصلا به تهویه هوا کمک نمی‌کند و انباشت آلودگی باعث می‌شود که ما به ناحیه ناسالم بودن هوا برای گروه‌های حساس برویم.
مدیرعامل سازمان کنترل کیفیت هوای تهران در پاسخ به این سؤال که «چرا علی رغم اینکه کم شدن تردد به نظر شما حدود ۳۰ درصد در کاهش آلودگی هوا مؤثر است، اولین چیزی که به ذهن ستاد اضطرار آلودگی هوا می‌رسید تعطیل کردن مدارس و ایجاد محدودیت برای حمل و نقل بود؟» گفت: شاید به خاطر این است که بقیه چیز‌ها دست اعضای این ستاد نیست. مثلا تعطیل کردن کارخانه‌ها دست آن گروه نیست. اما می‌توانند به جایی که دارد سوخت به آن کارخانه تحویل می‌دهد فشار بیاورند که سوخت پاک تری تحویل دهد. یعنی مثلا به جای اینکه در صنعت مازوت سوخته شود، گاز تأمین کنند.
وی افزود: آلودگی هوا دلایل زیرساختی دارد و یک زنجیره است و چیزی نیست که مثلا با تعطیلی مدارس و یا ایجاد محدودیت ترافیکی بگوییم مشکل آلودگی را حل می‌کنیم. اصلا این طوری نیست و اگر بخواهیم این جوری به قضیه نگاه کنیم، ساده انگارانه است. تعطیلی مدارس بیشتر برای این است که بچه‌ها صدمه نخورند و در معرض آلودگی قرار نگیرند؛ چون کودکان جزو گروه‌های حساس به حساب می‌آیند؛ و الّا حداکثر تأثیر آن این است که سفر‌های آموزشی کاهش پیدا کند. فکر نمی‌کنم کل سفر‌های آموزشی بیش از ۳۰ درصد کل سفر‌های روزانه شهر باشد. اگر این را هم حذف کنید، عملا کار زیادی برای مقابله با آلودگی انجام نشده است.
شهیدزاده با اشاره به اینکه خودرو‌های فرسوده باید حذف شود، تأکید کرد: تعداد کامیون‌های با عمر بالای ۳۰ یا حتی ۴۰ سال بسیار زیاد است و در شب هم تردد می‌کنند و این آلودگی‌ها معمولا انباشته می‌شود. برای خروج خودرو‌های فرسوده قانون هست، ولی خارج نمی‌شوند. مخصوصا خودرو‌های دیزلی که شب تردد می‌کنند و آلودگی بسیار زیادی را تولید می‌کنند. درصد آلایندگی خودرو‌های بیش آلاینده خیلی زیاد است. ۱۰ درصد خودرو‌ها به اندازه ۵۰ درصد خودرو‌ها آلودگی ایجاد می‌کنند. به سراغ بیش آلاینده‌ها بروید. بیش آلاینده‌های حمل و نقل فرسوده‌های دیزلی و موتور سیکلت‌های کاربراتوری هستند. هر موتور سیکلت کاربراتوری چند برابر یک خودروی انژکتوری آلودگی تولید می‌کند.
وی با بیان اینکه ما در مصرف خانگی گاز بسیار اسراف می‌کنیم، اظهار داشت: میزان انرژی که ما داریم استفاده می‌کنیم چندین برابر کشور‌های پیشرفته است. فقط به خاطر اینکه برای ما در دسترس و ارزان است، به هر ترتیب داریم این انرژی را هدر می‌دهیم. از یک طرف بخاری روشن می‌کنیم و از یک طرف پنجره را باز می‌کنیم تا هوا عوض شود. من خودم بار‌ها در جلساتی که در سازمان‌های مختلف حضور داشته ام دیده ام که این اتفاق افتاده است. مسلما این ایراد دارد و مصرف گاز ما را افزایش می‌دهد.
مدیرعامل سازمان کنترل کیفیت هوای تهران افزود: خیلی از نیروگاه‌ها را به مشعل‌هایی مجهز کرده اند که بتواند سوخت گاز بسوزاند. وقتی در خانه‌ها گاز را زیاد مصرف می‌کنیم، نمی‌توانند سهمیه‌ای که برای نیروگاه‌ها در نظر گرفته اند را به آن‌ها بدهند. مجبور می‌شوند برای اینکه مردم در خانه گاز داشته باشند، گاز نیروگاه را قطع کنند و به نیروگاه گازوئیل می‌دهند که آلودگی زیادی را تولید می‌کند.
وی تأکید کرد: همه این‌ها یک زنجیره است که دست در دست هم می‌دهد. یعنی کافی است ۱۰ درصد مصرف خانگی گاز پایین بیاید. نتیجه این می‌شود که سوخت تمام نیروگاه‌ها تأمین می‌شود و دیگر آن‌ها گازوئیل نمی‌سوزانند. همین امسال سازمان محیط زیست اطلاع داد که در اطراف تهران نیروگاه‌ها و کارخانه سیمان گازوئیل می‌سوزانند. یعنی در بدترین فصل سال که آلودگی بیش از همه تجمع پیدا می‌کند و وارونگی را داریم، آلودگی بیشتری را هم تولید می‌کنیم؛ پس نباید انتظار داشته باشیم که مشکل ما حل شود.
شهیدزاده ادامه داد: باید همه این‌ها را در کنار هم دید و هر کدام مسئول خودش را دارد. اما ناظر همه این بخش‌ها سازمان حفاظت از محیط زیست است که یکی دو سال گذشته دارد به طور جدی این موارد را پیگیری می‌کند. بعضی جا‌ها را توانسته به نتیجه برساند و بعضی جا‌ها به نتیجه نرسیده است؛ شاید دلیل عمده آن هم بحث اقتصادی است که همه کشور با آن دست به گریبان است؛ و الّا من مطمئن هستم خود نیروگاه هم دوست ندارد که گازوئیل بسوزاند. تا جایی که من اطلاع دارم گازوئیل سوزاندن باعث می‌شود بخش‌های دیگری از نیروگاه هم به مشکلاتی برخورد کند و آن‌ها مجبور می‌شوند هزینه‌های زیادی بدهند که قطعات خنک کننده‌ها را عوض کنند.
اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست، نیز در گفتگو با خبرنگار جماران اظهار داشت: مسئولین در زمان آلودگی هوا چاره‌ای جز تعطیل کردن مدارس و ایجاد محدودیت‌های ترافیکی ندارند. سال گذشته پاریس که بنزین بهتر و خودرو‌های باکیفیت تری دارد هم عبور و مرور خودرو‌ها را زوج و فرد کرد؛ غیر از این چاره‌ای نیست. ما یک سال تمام هر کاری می‌خواهیم می‌کنیم. سه میلیون خودرو و به همین میزان موتور سیکلت، که هشت برابر خودرو‌ها آلودگی تولید می‌کند، در خیابان رها می‌کنیم و می‌خواهیم مثلا در یک هفته که وارونگی هوا پیش می‌آید آن را رفع و رجوع کنیم؛ نمی‌شود. سعدی می‌گوید: «سعدی به روزگاران مهری نشسته بر دل/ بیرون نمی‌توان کرد الّا به روزگاران».
وی با اشاره به اینکه ۸۵ درصد از آلودگی هوا به خاطر وسایل نقلیه است، افزود: این را هم در نظر بگیرید که ۳۵ درصد از صنایع ایران بزرگ با عظمت در تهران است. قبل از دولت آقای احمدی نژاد گفتند که دیگر در شعاع ۱۲۰ کیلومتری تهران صنایع سنگین تأسیس نکنیم. ولی آقای احمدی نژاد این را به هم زد و یکی دو کارخانه توربین سازی را گفتند لازم است که نزدیک کرج بسازیم. بنابر این آن صنایع و آتش سوزی‌ها را هم مقصر بدانید.
کهرم یادآور شد: وارونگی دما وقتی پیش می‌آید که هوا سرد باشد. یعنی در تابستان وارونگی هوا نداریم. به خاطر اینکه گاز‌های تولید شده توسط اتومبیل‌ها و موتور سیکلت‌ها به هوا می‌رود و قرار است که از شهر تهران دور شود. ولی یک لایه هوای سرد مثل «دم کنی» روی آن را می‌گیرد و وارونگی پیش می‌آید. بعد هوای آلوده به جای اینکه فرار کند به زمین بر می‌گردد.
وی تأکید کرد: وقتی که علم به ما می‌گوید ۸۵ درصد از آلودگی مربوط به وسایل متحرک یعنی اتوبوس ها، موتور سیکلت‌ها و سواری‌ها است، مقامات نیز درست می‌گویند که وسایل نقلیه عامل اصلی آلودگی‌ها است و تصمیماتی مثل ایجاد محدودیت‌های ترافیکی درست است. اما مسأله اینجا است که نمی‌گویند در فصل گرم سال مسأله آلودگی هوا و وارونگی دما به کلی فراموش می‌شود. یعنی نه در زمینه وسایل نقلیه عمومی مثل اتوبوس و مترو کاری می‌شود، نه واگن‌هایی که دولت به خاطر مالیات در گمرک‌ها خوابانده آزاد می‌شود، نه تردد خودرو‌های بدون معاینه فنی متوقف می‌شود و نه فضای سبز افزوده می‌شود.
این کارشناس محیط زیست در پایان تأکید کرد: اگر در طول سال به این کار‌ها فکر می‌کردیم و انجام می‌دادیم دیگر آخر سال وارونگی دما نداشتیم. ولی حالا که وارونگی داریم چاره‌ای نداریم غیر از اینکه مدرسه را تعطیل کنیم و یا محدودیت‌های ترافیکی ایجاد کنیم.
