تعارف را کنار بگذارید، دشت‌های استان مرکزی نشست کرده اند
مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی گفت: با توجه به فرونشست دشت‌های استان مرکزی، باید برای کنترل شرایط، تعارف، مصلحت‌اندیشی و منافع کوتاه‌مدت را کنار گذاشت.
رضا عظیمی در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص فرونشست‌های گزارش شده در دشت‌های مختلف استان مرکزی با تاکید بر اینکه نباید فروچاله را با فرونشست اشتباه گرفت، اظهار کرد: فرونشست در واقع حرکات عمودی یا ترکیبی از حرکات عمودی به سمت پایین و افقی است و زمانی که افت سطح آب‌های زیرزمینی زیاد و لایه‌های آبدار و نفوذناپذیر ضخیم و تراکم‌پذیر باشد فرونشست افتاد می‌افتد و هر چه ضخامت لایه‌ها بیشتر باشد، فرونشست نیز بیشتر خواهد بود.
وی تصریح کرد: معمولا آنچه بر اثر افت سطح آب‌های زیرزمینی رخ می‌دهد و فرونشست نام می‌گیرد، در مقیاس ناحیه‌ای اتفاق می‌افتد و منطقه، تحت تاثیر فرونشست آرام و تدریجی قرار می‌گیرد.
عظیمی با تاکید بر اینکه فرونشستگی با جنس لایه‌ها و مقدار افت آب‌های زیرزمینی نسبت و ارتباط دارد، بیان کرد: زمانی که فشار منفذی آب زیرزمینی که باعث می‌شود فشار وزن طبقات زمین خنثی شود، برداشته شود، طبقات فشرده شده و تخلخل از بین می‌رود و فرونشست رخ می‌دهد و به هیچ عنوان امکان بازگرداندن تخلخل وجود ندارد.
وی با بیان اینکه اگر فرونشست یک منطقه در محلی بیشتر و در محلی کمتر صورت گیرد، فرونشست نامتقارن عنوان می‌شود و خطراتی به مراتب بیشتر از فرونشست متقارن دارد، گفت: اگر فرض کنیم در منطقه‌ای با وسعت ۱۰ کیلومتر در ۱۰ کیلومتر، نیم متر نشست رخ دهد و ۲۰ درصد از تخلخل سفره‌های آب زیرزمینی کم شود، حدود ۱۰ میلیون مترمکعب از قابلیت ذخیره آب‌های زیرزمینی را از دست می‌دهیم و مسلما بازگرداندن این میزان از قابلیت ذخیره، غیرممکن است.
مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی گفت: فرونشست زمین در واقع باعث می‌شود پل‌ها، جاده‌ها، راه آهن، لوله‌های آب و فاضلاب، لوله‌های انتقال نفت و انرژی و … کج شده و متحمل خسارت شوند، اما نکته‌ای که در فرونشست مغفول باقی مانده این است که فرونشست باعث می‌شود که مقداری از ظرفیت سفره زیرزمینی آب برای همیشه از دست برود و امکان بازگشت آن هیچگاه وجود نخواهد داشت.
وی بیان کرد: زمانی که در درازمدت مقدار تخلیه از سفره‌های آب زیرزمینی از مقدار تغذیه سفره بیشتر باشد و افت تجمعی مستمرا ادامه یابد، فرونشست زمین رخ می‌دهد و این اتفاق در نقاط مختلف جهان، کشور و استان مرکزی به وقوع پیوسته است.
عظیمی با اشاره به اینکه در حال حاضر با فرونشست در دشت‌های اراک، ساوه، کمیجان، مامونیه روبرو هستیم، گفت: فرونشست در دشت‌های استان مرکزی براساس گزارش سازمان نقشه‌برداری کشور در سال ۱۳۹۸، به کمک تصاویر ماهواره‌ای برآورد شده است و هنوز تحقیقات میدانی کاملی انجام نگرفته، اما این گزارش قابل استناد است و طبق آن برخی از مناطق در دشت اراک در حدود حداکثر ۱۶.۸ سانتیمتر در سال فرونشست دارد که شامل ۴۴ روستا در اطراف اراک می‌شود و لازم است که میزان فرونشست تجمعی این دشت‌ها به صورت دقیق ارزیابی شود.
وی با بیان اینکه در دشت اراک، راه‌آهن تهران-اهواز، فرودگاه اراک، خطوط سراسری انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی وجود دارد و این خطوط دقیقا از منطقه فرونشست عبور می‌کند، گفت: در فرونشست احتمال اینکه لوله‌ها به آرامی کج شده و بشکند، وجود دارد و وقوع این اتفاق، نشت نفت به سفره‌های آب زیرزمینی را به دنبال خواهد داشت که شاید امکان جبران آن وجود نداشته باشد، یا در صورت امکان کنترل، باید هزینه‌های هنگفتی صرف این پاکسازی و اصلاح و بازسازی خطوط شود.
عظیمی تاکید کرد: راه مقابله با فرونشست در واقع به دو بخش تقسیم می‌شود، در وهله اول نباید اجازه وقوع فرونشست را داد و راهکار آن نیز تغذیه سطح آب‌های زیرزمینی و ایجاد تعادل بین منابع و مصارف است، اما در زمانی که فرونشست رخ داد باید اقدامات مختلفی را به انجام رساند.
وی افزود: در حوزه مدیریت بحران، باید بدانیم که فرونشست دقیقا در کجا رخ داده است تا پایش و کنترل سازه‌های حیاتی انجام گیرد و حتی در صورت امکان، جابجایی صورت گیرد، اما در حوزه آب، باید به سرعت اقدامات حفاظت از آب را در منطقه اجرایی کرد و بهره‌برداری را به صورت کامل متوقف کرد، هرچند شاید توقف کامل عملا ممکن نباشد.
مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی با اشاره به اینکه مهمترین خطر فرونشست در واقع از دست رفتن ذخیره سفره آب زمینی است، گفت: اصل کار در کنترل شرایط، توقف بهره‌برداری از سطح سفره‌هاست، اما مسلما امکان توقف وجود ندارد و راهکار آن اجرای بهره‌برداری قانونی در حد مجوزها از سطح سفره است تا بشود جلوی عواقب خطرناک را گرفت.
عظیمی تصریح کرد: اگر می‌خواهیم وضعیت را اصلاح کنیم، باید تعارف، مصلحت‌اندیشی و منافع کوتاه‌مدت را کنار بگذاریم، باید به سرزمین و مردم فکر کنیم و منافع بلندمدت و پایدار را مدنظر قرار داد، قطعا برای تحقق این منافع، نیازمند تصمیمات سخت هستیم، اگر چنین رفتاری داشته باشیم با قبول ضررهای فعلی شاید بتوان موفق بود و جلوی اتفاقات و خطرات پیش رو را گرفت در غیر این صورت با ادامه این شرایط سرانجام فرونشست و از دست رفتن سفره‌های آب زیرزمینی امری روشن است و باید تبعات آن را از امروز بپذیریم.
