تالاب‌های سه‌گانه گلستان گرفتار خشکسالی و برداشت بی رویه منابع آب
آلاگل، آجی‌گل و آلماگل، سه تالاب بین‌المللی گلستان طی سال‌های اخیر در جدال با خشکسالی، بخش زیادی از عرصه خود را از دست دادند که همراهی جوامع محلی، حل مشکلات حق آبه، جلوگیری از برداشت بی رویه منابع آب و صیدغیرمجاز می‌تواند این گستره‌های آبی ارزشمند را از نابودی همیشگی نجات دهد.
به گزارش قدس آنلاین، برف و باران هفته‌های اخیر اگر چه بخشی از مشکل کم آبی گلستان را برطرف کرد اما تالاب های استان به دلیل داشتن رژیم آب سیلابی همچنان متاثر از خشکسالی هستند و بخش عظیمی از منبع غذایی خود را بخاطر کم شدن آب و خشکی از دست داده و دیگر آن جلوه و زیبایی گذشته را ندارند.
عدم تخصیص حق‌آبه مناسب، کم شدن بارش و تبخیر آب بدلیل گرمای زیاد، برداشت آب برای مصارف کشاورزی از سوی جوامع محلی و صید غیرمجاز آبزیان از جمله دلایل به خطر افتادن این پهنه‌های آبی است.
تالاب ها به عنوان یکی از مهمترین زیستگاه‌های طبیعی جهان نقش زیادی در دوام بقای حیات وحش، تامین آب شیرین و حفظ تعادل زیستی دارند و با توجه به نیاز فزاینده و کاهش زیستگاه‌های پرندگان مهاجر و محل‌های مناسب برای تخم‌ریزی ماهی‌ها، ارزش تالاب های موجود به مرور زمان بیشتر شده است.
حفظ این سیستم پیچیده اکولوژیک و سود جستن از منابع بی شمار اقتصادی، تفرجگاهی و ژنتیکی در گرو مطالعه و شناخت دقیق هر تالاب است و بدون اندیشیدن به محیط زیست، بهبود و ارتقای کیفیت زندگی انسان ها در چارچوب هر گونه هدف، بهره وری از طبیعت امکان پذیر نخواهد بود.
امسال مراسم روز جهانی تالاب‌ها (۱۳ بهمن) در قالب پویش ملی پهلوان تالاب و اجرای برنامه‌های مختلف از جمله رکاب‌زنی دوچرخه‌سواران از مسیر اینچه برون به تالاب آلماگل و برگزاری مسابقه نقاشی ویژه دانش آموزان ساکن در حاشیه تالاب همراه با پرنده نگری حاضران برگزار شد.
پویش پهلوان تالاب یکی از زیر پویش‌های کمپین “سهم من برای تالاب” با همکاری محیط زیست، حامیان زمین و فدراسیون ورزش‌های همگانی است که با محوریت حمایت جامعه ورزش همگانی از تالاب‌های ایران در ۲۶ استان اجرا می شود و گنبدکاووس به واسطه داشتن زیستگاه‌های آبی شامل سه تالاب بین المللی به عنوان میزبان استانی این پویش انتخاب شده است.
تالاب‌های بین المللی آلاگل، آجی‌گل و آلماگل همزمان با برگزاری نخستین نشست پژوهشگران سازمان جهانی حفاظت در سال ۱۳۵۰ با هدف حفاظت از تالاب‌های مهم در رامسر که تحت عنوان “کنوانسیون رامسر” در مجامع بین المللی از آن یاد می‌شود به همراه تالاب‌های مهم دیگر ایران به منظور حمایت بهتر از آنها و زیستمندانی که در آن می‌زیستند به ثبت این کنوانسیون رسید.
تالاب آلاگل با ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار، تالاب آجی‌گل با ۳۲۰ هکتار و تالاب آلماگل با مساحت ۲۰۷ هکتار در نزدیکی مرز ایران و ترکمنستان در فاصله نزدیکی نسبت به هم در بخش داشلی برون گنبدکاووس واقع شدند.
به گفته کارشناسان، خاک‌های محدوده این تالاب‌ها متعلق به دوران چهارم زمین شناسی و از اراضی پست محسوب می‌شود که مواد اولیه آن را سنگ آهک، ماسه و شیست تشکیل می‌دهد و دارای آب و هوای مدیترانه‌ایی گرم و تابستان‌های خشک و گرم و زمستان‌های ملایم است.
طبق تحقیقات انجام شده، میزان بارندگی سالیانه در این تالاب‌ها ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلی‌متر است و تنها در ماه‌های دی و بهمن میزان بارندگی از تبخیر بیشتر می‌شود و همچنین سطح رطوبت بین ۲۶ تا ۱۰۰ درصد و تبخیر سالیانه ۱۸۰۰ تا ۱۹۰۰ میلی متر متغیر است.
کاهش حجم آب تالاب آلاگل به یک پنجم
رییس اداره حفاظت محیط زیست گنبدکاووس بیان کرد: رژیم آبی تالاب‌های بین المللی این شهرستان سیلابی است به این معنی که باید در استان خراسان شمالی و سایر مناطق محدوده رودخانه اترک که بخشی از آب آن به این تالاب‌ها نیز سرریز می‌شود بارندگی مطلوبی داشته باشیم تا وضعیت آبی این تالاب‌ها مناسب شود.
احمد احمدی افزود: با توجه به افزایش بی‌سابقه دما و تبخیر آب در تابستان سالجاری و جوابگو نبودن سطح بارندگی‌های پاییزه و زمستانه در شهرستان و نقاط بالادستی، حجم آب موجود در این تالاب‌ها به‌ویژه آلاگل به یک پنجم کاهش یافته است.
وی اظهارداشت: کاهش حجم آب باعث افزایش سطح شوری و پایین آمدن کیفیت آب این تالاب شده که ادامه این وضعیت مخاطرات زیست محیطی مانند تلفات آبزیان و بروز ریزگردها را به همراه خواهد داشت.
رییس اداره حفاظت محیط زیست گنبدکاووس اضافه کرد: مطالبه حق آبه جدید تالاب‌ها و لایروبی مستمر کانال‌های آبرسانی در برنامه‌های این سازمان برای بهبود وضعیت آبی این سه تالاب بین المللی است.
کارشناسان حوزه محیط زیست معتقدند: کنترل سیلاب‌های بالادستی و به دام انداختن رسوبات ناشی از آن و تثبیت مواد آلاینده حمل شده، میزبانی از پرندگان آبزی و کنار آبزی زمستان گذران از گونه‌های در معرض خطر انقراض و آسیب پذیر مانند پلیکان پاخاکستری، غاز پیشانی سفید کوچک، عقاب شاهی، عقاب دریایی دم سفید و اردک سرسفید، تولید زیست‌توده یا بیومس به عنوان یک منبع تجدیدپذیر انرژی برای انواع زیستمندان اعم از پرندگان و ماهیان و سایت مطالعات علمی و تحقیقاتی و امرار معاش جوامع محلی از طریق شکار و صید پرندگان، ماهیان و سایر موجودات زنده آن از مهمترین دلایل اهمیت تالاب‌های بین المللی گنبدکاووس به‌حساب می‌آید.
مهاجرت پرندگان از عرض‌های شمالی کره زمین شامل مناطق سردسیر سیبری و اروپای شرقی و غربی، همزمان با سرد شدن هوا و محدودیت منابع غذایی در این مناطق به تالاب‌های گلستان از اواخر شهریورماه آغاز می‌شود و این پرندگان تا نیمه یا اواخر فروردین ماه متناسب با درجه دمای هوا در تالاب‌های استان می‌مانند و از منابع غذایی آن تغذیه می‌کنند.
انواع مرغابی‌ها، قو، پلیکان، حواصیل، چنگر، پرستوها، آبچلیک‌ها، غاز، فلامینگو، باکلان و عقاب دریایی دم سفید از جمله گونه‌های پرندگان مهاجری هستند که نیمی از سال را در زیستگاه‌های آبی گلستان ساکن می‌شوند.
گلستان ۲۳ زیستگاه مهم برای زمستان گذرانی پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی دارد که هشت مورد شامل سه تالاب بین المللی “آلماگل، آلاگل و آجی‌گل”، دریاچه شور، آبندان‌های آب گشت، سد دانشمند، سد گلستان و آبندان‌های اینچه برون در گنبدکاووس واقع است.
دستگیری ۶۶ شکارچی متخلف صید و شکار پرندگان در گنبدکاووس
به گفته رییس اداره محیط زیست گنبدکاووس، امسال ۶۶ نفر از متخلفان صید و شکار فعال در هنگام حضور در زیستگاه‌های آبی شهرستان از جمله تالاب آلاگل که بیشترین پرندگان مهاجر در این منطقه مشاهده می‌شود، شناسایی و دستگیر شدند.
احمدی با اشاره به کشف ۴۰ قبضه اسلحه شکاری از متخلفان دستگیر شده، افزود: دستگیری ۸۰ درصد این شکارچیان مربوط به زمان حضور پرندگان مهاجر برای زمستان گذرانی در زیستگاه‌های آبی بوده است در صورتی که امسال برای جلوگیری از شیوع آنفلوآنزای فوق‌حاد پرندگان و رعایت محدودیت‌های ستاد ملی کرونا، برای دومین سال متوالی شکار در زیستگاه‌های آبی شهرستان از جمله تالاب‌های بین المللی آلماگل، آلاگل و آجی‌گل ممنوع شد.
ممنوعیت ورود هرگونه قایق، خودرو و موتورسیکلت به تالاب بین المللی آلاگل
وی با اشاره به شایعه فضای مجازی در اواخر دی ماه مبنی بر آزاد شدن شکار پرندگان در تالاب‌های این شهرستان و حضور جمعیت زیادی از شکارچیان در منطقه، گفت: با توجه به اتفاقات پیش آمده در خصوص شکار غیرمجاز پرندگان در تالاب آلاگل و نارضایتی جوامع محلی و دوستداران محیط زیست، جلسه شورای تامین گنبدکاووس تشکیل و مقرر شد ورود هرگونه قایق، خودرو و موتورسیکلت به این تالاب ممنوع و متخلفان به دستگاه قضایی معرفی و مجازات شوند.
رییس اداره حفاظت محیط زیست گنبدکاووس افزود: همچنین با تشدید اقدامات مراقبتی نیروها در پاسگاه محیط‌بانی آلاگل، شناسایی و دستگیری متخلفات صید و شکار به صورت جدی در دستورکار قرار دارد.
احمدی اظهارداشت: از مجموع ۳۰۴ گونه پرنده که در گلستان شناسایی شده است ۱۰۷ گونه بومی استان، ۹۷ گونه زمستان گذران، ۸۱ گونه برای تولید مثل و ۱۹ گونه به طور اتفاقی دیده شدند.
وی گفت: کمیته شهرستانی طرح جامع مدیریت این تالاب‌ها با همکاری جوامع محلی راه اندازی شده و تاکنون ۲۴ دوره آموزشی با موضوعات شناخت ارزش و کارکرد تالاب، استفاده خردمندانه از آنها و مشارکت کارآمد، آموزش و توانمندسازی جوامع محلی در حفاظت و استفاده خردمندانه از تالاب‌ها و سنجش آگاهی و دانش جوامع محلی درباره تالاب‌ها برای ساکنان روستاهای تنگلی، اوخی تپه و شهر اینچه برون برگزار شده است.
پوشش گیاهی و جانواری تالاب‌های بین المللی گنبدکاووس
گیاهان موجود در حوزه تالاب‌های آلاگل، آجی‌گل و آلماگل اعم از آبزی یا خشکی‌زی مانند علف شور، جارو ترکمنی، سلمه سفید، گزشاهی، خارشتر و یوالف وحشی خود را با شرایط اقلیمی سازگار کردند به گونه‌ایی که این پوشش گیاهی مکان و جایگاه مناسبی برای انواع پرندگان آبزی و کنارآبزی است که در حاشیه آنها زندگی می‌کنند.
به گفته کارشناسان، در حاشیه تالاب‌های بین المللی آلاگل، آجی‌گل و آلماگل پستاندارانی نظیر روباه معمولی، روباه سردم سیاه (ترکمنی)، گربه دشتی، شغال، گراز، تشی، جردبزرگ، جردلیبی و موش صحرایی و خزندگانی مانند قورباغه مردابی، وزغ سبز، الک پشت برکه‌ای، الک پشت افغانی، انواع مارمولک‌ها، کورمار سلیمانی، مارآبی، مارچلیپر، مارآتشی، تیرمار، کفچه‌مار و افعی و انواع ماهی شامل “گاوماهی، سرگنده، پاروا، کلمه، اسبله ماهی، گامبوزیا، فیتوفاک، کپور، آمور، کاراس و سیاه ماهی” زیست می‌کنند و همچنین تنوع در اراضی پیرامون تالاب‌ها باعث شده تا طیف وسیعی از پرندگان آبزی، کنارآبزی و خشکی‌زی این منطقه را به عنوان مکانی برای زمستان گذرانی، زادآوری و یا اقامت دائم برای زیست انتخاب کنند.
عوامل تهدیدکننده تالاب‌های آلاگل، آلماگل و آجی گل
شکار و صید بی‌رویه جوامع انسانی ساکن در حاشیه تالاب، ورود پساب‌های شهری و روستایی و زهکش‌های کشاورزی از اراضی بالادستی و تغییرات ناشی از آن در خواص فیزیکی و شیمایی آب و به تبع آن تخریب فون بنتیک موجود در تالاب که در نهایت منجر به کاهش غنای زیستی تالاب می‌شود. احداث سد و سازه‌های هیدرولیکی در مسیر منابع تامین کننده آب این مجموعه تالاب‌ها خصوصا تالاب آلاگل، عدم رعایت میزان حقابه تعیین شده توسط دستگاه‌های مسوول برای حفظ بقاء و پایداری اکوسیستمی تالاب و برداشت بی رویه آب به اعتقاد فعالان حوزه حمایت از محیط زیست مهمترین عوامل تهدید کننده این سه تالاب بین المللی محسوب می‌شود.
سنددار شدن تالاب‌های بین‌المللی گنبدکاووس
رییس اداره ثبت اسناد و املاک گنبدکاووس گفت: هر سه تالاب بین المللی آلاگل، آلماگل و آجی گل این شهرستان با هدف حفظ و صیانت از عرصه‌های ملی، پیشگیری از زمین‌خواری و تصرف زمین و در راستای طرح کاداستر (تعیین محدوده و مالکیت اراضی) دارای سند هستند.
رضا سارانی افزود: اسناد مالکیت این تالاب‌ها براساس استعلام از معاونت حقوقی ریاست جمهوری به‌نام سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور ثبت شده و سازمان حفاظت محیط زیست می‌تواند با انجام مراحل قانونی این اسناد را به نام خود انتقال دهد.
این سه تالاب گنبدکاووس در دوم فوریه ۱۹۷۱ میلادی برابر با ۱۳ بهمن ۱۳۴۹ باحضور نمایندگانی از ۱۸ کشور در شهر رامسر استان مازندران و انعقاد معاهده‌ای جهانی که سال‌ها بعد به کنوانسیون رامسر مشهور شد، اهمیت بین‌المللی یافتند.
گنبدکاووس با ۳۷۵ هزار نفر جمعیت و پنج هزار و ۷۲ کیلومتر مربع وسعت دومین شهرستان بزرگ استان گلستان است.
