رتبه دوم استان کرمان از نظر ریسک مخاطرات/ارتباط فرونشست زمین و رخداد زلزله
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، تاکید کرد: از ۶۰۹ محدوده دشت کشور ۲۹۷ دشت ممنوعه بحرانی و ۴۹۹ دشت با افت شدید سطح آب مواجه هستند و از بین تعداد ۶۰۹ دشت تنها در ۲۰ دشت، وضعیت کم آبی نرمال حاکم است.
دکتر علی بیت‌اللهی امروز در وبینار “بم؛ ۱۸ سال پس از زلزله” با اشاره به فاجعه زلزله بم در ۵ دی ماه سال ۱۳۸۲، افزود: در بازدیدهایی که از این منطقه داشتیم، مهمتر از کاستی‌هایی که در این شهر وجود دارد، بازتوانی روحی و روانی و اجتماعی مردم مطرح است که بدون توجه به آن به حال خود رها شده‌اند و این آثار روحی و روانی همچنان در چهره مردم قابل مشاهده است.
وی به بیان وضعیت فرونشست در کشور اشاره کرد و ادامه داد: فرونشست زمین پایین رفتگی تدریجی و یا ناگهانی سطح زمین در گستره‌ای وسیع و یا محدود در اثر عوامل طبیعی و یا غیر طبیعی است. به عبارت دیگر زمانی که آب سفره‌های زیر زمینی از طریق پمپ‌هایی کشیده می‌شود، همانند توپی‌که باد آن خالی شود، مچاله می‌شود و دانه‌های خاک به یکدیگر چسبیده خواهند شد.
بیت‌اللهی اظهار کرد: بر اثر این تراکم، سطح زمین دچار انحنا خواهد شد و در این شرایط ما از این پدیده با عنوان فرونشست یاد می‌کنیم.
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به نقش وجود آب لایه‌های زمین با تاکید بر اینکه این آب موجب جبران وزن عمودی لایه‌های خاک می‌شود، خاطر نشان کرد: زمانی که آب لایه‌های زمین گرفته شود، نیروی مقاوم خاک در برابر فشار لایه‌های بالایی از دست خواهد رفت و در نتیجه وزن لایه‌های بالایی بر روی لایه‌های زیرین موجب انحنا در سطح زمین می‌شود.
وی از فرونشست زمین به عنوان بدترین آسیب محیط زیست یاد کرد؛ چرا که آبخوان‌ها با از دست دادن استعداد نگهداری آب، بعد از مدتی دچار مرگ خواهند شد و بر عکس رخدادهای زلزله که به صورت ناگهانی و در یک محدوده رخ می‌دهد، پدیده فرونشست محدوده وسیعی را درگیر خواهد کرد.
بیت‌اللهی گفت: بر اثر این پدیده در حال حاضر در اکثر دشت‌های کشور با پدیده‌هایی چون ترک و شکاف مواجه هستیم.
وی نمونه آن را دشت‌های “مهیار” در اصفهان، “شهریار”، “رفسنجان” و معین آباد ورامین دانست و یادآور شد: بررسی‌های ما نشان می‌دهد که در استان اصفهان ۳ هزار خانه دچار ترک ناشی از مواجهه با فرونشست شدند و ۶ هزار خانه نیز در معرض آسیب دیدگی هستند.
کم آبی ایران و فرونشست دشت‌ها
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، ایران را بعد از کشورهای قطر، رژیم اشغالگر قدس، لبنان، چهارمین کشور کم آب دنیا دانست و یادآور شد: تنها ۳ درصد از مناطق ایران در حالت کم آبی نرمال هستند و مابقی مناطق دچار خشکسالی شدند و به دلیل این خشکسالی‌ها و افزایش جمعیت، نیاز به آب و فشار بر آبخوان‌ها افزایش یافته، در در نتیجه مخازن آبخوان‌ها دچار کسری آب هستند.
وی کاهش مخازن آب در حوضه‌های آبریز کشور را از دیگر چالش‌های کشور نام برد و اضافه کرد: در مناطقی که تراکم جمعیت بالایی وجود دارد، کاهش آب بیشتر است، ضمن آنکه از ۶۰۹ محدوده دشت کشور ۲۹۷ دشت ممنوعه بحرانی و ۴۹۹ دشت با افت شدید سطح آب مواجه هستند و از تعداد ۶۰۹ دشت تنها در ۲۰ دشت، وضعیت کم آبی نرمال حاکم است.
به گفته این محقق حوزه مخاطرات، به دلیل افت سطح آب زیر زمینی و پمپاژ آب از افق‌های عمقی پایین‌تر، متوسط EC آب از ۲۰۰۰ میکروموس بر سانتی‌متر به ۴۲۵۰ میکروموس رسیده است که اثرات سوء دراز مدت بر خاک کشاورزی دارد.
بیت‌اللهی اضافه کرد: از ۱۸ میلیون خاک در چرخه تولید نزدیک به ۸ میلیون هکتار کشاورزی آبی و مابقی دیمی است، در حالی که برای به وجود آمدن یک لایه یک سانتی‌متری خاک، ۷۰۰ سال زمان لازم است، میزان فرسایش خاک در کشور ۱۶ تا ۱۷ تن در هر هکتار در سال است.
فرونشست در استان کرمان
بیت‌اللهی با بیان اینکه از اواسط دهه ۵۰ کسری آب مخازن زیر زمینی در دشت‌های کشور آغاز شده و این امر موجب بروز پدیده فرونشست در ایران شده است، خاطر نشان کرد: اولین محدوده مؤثر در استان کرمان و دشت “رفسنجان” بوده است.
وی متوسط میزان بارندگی در ایران را ۱.۳ متوسط جهانی و میزان تبخیر را ۳ برابر متوسط جهانی عنوان کرد و یادآور شد: ۳۵ درصد مساحت سرزمینی ایران منطقه به شدت خشک، ۲۵ درصد منطقه خشک و ۲۰ درصد نیمه خشک است، ضمن آنکه در ۲۳ حوضه آبریز از مجموع ۳۰ حوضه برداشت بیش از حد آب زیر زمینی اتفاق می‌افتد.
به گفته وی، سطح آب بسیار پایین رفته که این امر موجب شوری آب شده است.
بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه در محدوده ۱۸ استان از ۳۱ استان کشور، پهنه‌ای با خطر بسیار بالا و بالای فرونشست زمین گستردگی دارد، گفت: استان کرمان پهناورترین استان ایران و نهمین استان پرجمعیت کشور به شمار می‌رود.
وی با اشاره به وجود ۶۶۰ اثر ملی در این استان، اظهار کرد: این استان بزرگترین صادرکننده خرما و پسته در کشور است و حدود ۱۷ درصد از باغات کشور در این استان قرار دارد؛ از این رو دارای رتبه نخست کشوری است.
این محقق حوزه مخاطرات با بیان اینکه طی ۱۰ سال گذشته ۱۳۹ میلی‌متر بارندگی در استان کرمان ثبت شده است، یادآور شد: وضعیت تبخیر آب در استان کرمان همیشه به صورت صعودی بوده و در ۵۰ سال گذشته دمای استان ۲.۲ درجه افزایش داشته است.
وی با اشاره به برخی از گفته‌ها در زمینه دسترسی کرمان به آب قابل شرب با بیان اینکه این استان ۱۰۰ درصد وابسته به آب چاه است، ادامه داد: در حال حاضر ۸۷.۷ درصد چاه‌های غیر مجاز در جنوب استان کرمان قرار دارند، همچنین از سفره‌های آب زیر زمینی ۶.۳ میلیارد متر مکعب آب برداشت می‌شود که مجموعا میزان برداشت استان از آب‌های سطحی و زیر زمینی ۶.۹ میلیارد متر مکعب است.
ارتباط فرونشست و زلزله
بیت‌اللهی به بیان ارتباط فرونشست زمین با زلزله اشاره کرد و افزود: در کشور نسبت سازه‌های اسکلتی به فاقد اسکلت بیشتر است، ولی در استان کرمان تعداد سازه‌های فاقد اسکلت بیشتر است که چنین سازه‌هایی بیشتر در معرض آسیب قرار دارند.
وی ادامه داد: سازه‌های فاقد اسکلت در صورت بروز فرونشست پی سازه گسسته می‌شوند و در صورت بروز زلزله‌های متوسط، سازه‌ها بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به بررسی‌های انجام شده درباره وضعیت استان کرمان، افزود: بر اساس این مطالعات این استان دومین استان کشور بعد از سیستان و بلوچستان است که دسترسی به غذای کافی را ندارد.
وی اضافه کرد: این استان دومین استان “های ریسک” کشور از نظر مخاطرات است.
