تازیانه خشکسالی بر تن کردستان
دستش را زیر خاک می برد، خشک خشک است، نگاهش را به آسمان می دوزد، غبارآلود و گرد و خاکی است، دریغ از یک سامانه بارشی که بیاید این طلسم را بشکند و تن رنجور کردستان را از تازیانه خشکسالی نجات دهد.
به گزارش ایرنا، به دستش اعتماد نمی کند، بیل می آورد تا آنجایی که دانه ها را کاشته با بیل می کند، خاک همچنان خشک است، پاهایش سست می شود و روی خاک می افتد و بازهم نگاهش به سمت آسمان کشیده می شود.
این کار هر روز کشاورزان دیم کار کردستانی است که می خواهند رطوبت خاک را بسنجند.
بهار به دومین ماه خود رسیده و امیدها کم کم رنگ ناامیدی گرفته است، خیلی ها در شهر و روستاهای کردستان روانه بیابان شدند تا نماز باران به جا بیاورند، این روزها که خودشان لب تشنه هستند، حال زمین تشنه را بیشتر درک می کنند، برکت، دارد از زمینشان پر می‌کشد.
مردم نگران از کاهش بارندگیها و خشکسالی نماز باران را اقامه کردند و در بارش باران اشک از چشمهایشان، رحمت را از درگاه خدا طلب کردند.
پس از سنندج، مردم چند روستای دیگر نیز نماز باران خواندند، پیرمردی در تاکسی می پرسید، کیفیت این نماز چطور است، من نمی دانستم قرار است که جماعت باران برگزار شد، می خواهم خودم بخوانم، راننده تاکسی پرسید: چند هکتار زمین داری، جواب داد: هیچ، نانم را از زمین دیگران می خورم.
آیین سنتی بووکه بارانه (عروس باران)
نگرانی از خشکسالی در بین مردم کردستان تا آنجا شدت گرفته که کودکان این سرزمین آیین سنتی بووکه بارانه (عروس باران) را در مناطق مختلف برگزار می کنند و دستان کودکانه خود را رو به آسمان گرفته و طلب باران می کنند.
در این آیین کودکان با درست کردن عروسک‌های چوبی به درب خانه‌ها رفته و با هم شعرهای از جمله “بووکه بارانه ئاوی ده‌وی نان ده‌وی” (عروس باران آب می خواهد نان می‌خواهد) و ” هه یاران و مه‌یاران، ره‌بی بباری باران، قه‌ومی حه‌سه‌ن و حوسینان، هه مووی قر بوون له تینووان” ( همه یاران و نا یاران، خدایا باران ببارد، قوم حسن و حسین ها، همگی تشنه هستند)سر می دهند و اهالی خانه نیز ضمن پاشیدن آب بر روی عروس باران، هدایایی را که بیشتر گردو و یا تنقلات است بین کودکان حاضر در این آیین تقسیم می کنند.
آیین زیبای باران خواهی یکی از سنت‌های قدیم ایران به عنوان میراث ناملموس در سال ۲۰۱۴ میلادی نامزد ثبت جهانی در یونسکو شد.
خشک‌ترین فروردین ۵۰ سال اخیر
زمستان ۱۳۹۹ هم چندان تعریفی نداشت و بارشها خیلی کم بود، بیشتر مردم اسفند را تقریبا با لباش کم سپری کردند، هوا زودتر از موعد گرم شده بود و درختان هم خیلی زود به شکوفه نشستند، چشم امید همه به بهار بود، بهاری که از راه برسد و با خود باران به همراه بیاورد، اما بهار به ماه دومش رسیده و باز هم از باران خبری نیست.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کردستان گفت: متوسط بارش‌های فروردین امسال در استان، ۱۵ میلیمتر بود که کمترین بارندگی این ماه در ۵۰ سال اخیر است.
آرش آریانژاد اظهار داشت: فروردین سال جاری میانگین بارشها در کردستان نسبت به مدت مشابه آن در سال گذشته، ۸۳ درصد و در مقایسه با میانگین بلندمدت ۸۰ درصد کاهش داشت.
وی با بیان اینکه این مقدار بارش در طول دوره آماری ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است، افزود: از ابتدای سال آبی جاری(اول مهر پارسال) تاکنون، ۲۸۷ میلیمتر بارش در استان ثبت شده که نسبت به مدت مشابه در سال زراعی گذشته ۲۸ درصد و متوسط بلندمدت ۲۴ درصد کمتر است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کردستان با بیان اینکه تقاضا برای مصرف آب در بخش کشاورزی نیز افزایش می‌یابد، اضافه کرد: کاهش بارندگی به افت منابع آب زیرزمینی و فرونشست زمین منجر می‌شود و نیاز است برای برون رفت از وضعیت، برنامه‌ریزی و همکاری ویژه‌ای بین کشاورزان و دستگاه‌های مسوول وجود داشته باشد.
بارندگی کم داریم
فصل باران ۱۵ اردیبهشت به پایان می‌رسد و چیزی به پایان آن نمانده است.
معاون توسعه و پیش‌بینی اداره کل هواشناسی کردستان گفت: میانگین بارندگی استان در سال زراعی جاری تاکنون ۲۸۸ میلیمتر ثبت شده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش ۳۴ درصدی را نشان می‌دهد.
علی پناهی اظهار داشت: میانگین بارندگی‌های کردستان از آغاز سال زراعی جاری تاکنون ۲۸۸ میلیمتر بوده که نسبت به مدت مشابه آن در سال گذشته ۳۴ درصد و در مقایسه با دوره بلندمدت حدود ۳۸۱ میلیمتر، ۲۴ درصد کاهش نشان می‌دهد.
سن‌ها اولین قاصدان خشکسالی
سن ها اولین قاصدان خشکسالی هستند، هر سال که عرصه به زمین تنگ می شود و آسمان از زمین رویگردان می شود، آفت هم به جان کشاورزی می افتد.
امسال سن‌های مضر غلات خود را به مزارع رسانده و دارند شیره جان گندم را می مکند و در کنار خشکسالی داغ دیگری بر دل کشاورزان شده‌اند.
مسوول روابط عمومی سازمان جهادکشاورزی کردستان گفت: با توجه به شرایط آب و هوایی ایجاد شده و کاهش میزان بارندگی در اوایل سال جاری کشاورزان برای افزایش کیفیت و کمیت گندم مبارزه با آفت سن را جدی بگیرند.
مهدی فتحی اظهار داشت: با توجه به شرایط حاد حادث شده در زراعت استراتژیک گندم استان از نظر اقلیمی ( نبود بارش و افزایش دما) خطر طغیان آفت سن غلات مزارع استان را تهدید می‌کند.
مسوول روابط عمومی سازمان جهادکشاورزی کردستان گفت: با گرمتر شدن هوا و کاهش احتمال بارندگی‌های بهاره و طغیان پوره های سن در مزارع، با آلودگی وسیع‌تری در سطح استان و کاهش انگیزه کشاورزان مواجه خواهیم شد.
کاهش ۳۵ درصدی پیش بینی های تولید
بخش کشاورزی اولین جایی است که اگر باران نباشد، خسارت می بیند و کشاورزان این روزها بیشتر از هر زمان دیگری دست به دعا هستند تا زمینشان سیراب شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان اظهار داشت: با توجه به به کاهش بارندگیها، پیش بینی می شود که حدود ۳۳۰ هزار تن کاهش عملکرد ( تولید گندم) را در استان داشته باشیم.
محمد صالح احمدی افزود: اگر در روزهای پیش رو بارندگی باشد، ممکن است خسارت در همین حد بماند ولی با گرمتر شدن هوا و نبود بارندگی، این میزان بیشتر هم می شود.
وی به سرمای ۲ هفته نخست فروردین هم اشاره کرد و افزود: اگر هوا مناسب بود، خسارت برگی ناشی از سرما جبران می شد ولی خشکی هوا این مساله را هم تشدید کرده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی کردستان با اشاره به اینکه از فصل پاییز شاهد تاخیر در رشد غلات بودیم، یادآور شد: بارندگی ها از ۱۸ آبان شروع شد که حدود ۱۰ تا ۱۲ روز دیرتر از سالهای قبل بود و با سرد شدن هوا از رشد سطحی عقب افتاد ولی زمستان گرم این مساله را جبران کرد .
احمدی اضافه کرد: اگر بارندگیها مناسب بود امسال رشد گندم خوب می شد ولی با تنش خشکسالی موجود، برخی محصولات حتی قابل برداشت هم نخواهد بود.
راه چاره: آب آبی،آب سبز
به سراغ پژوهش های علمی رفتم تا ببینم چه راهکاری برای سالهایی دارند که زمین تشنه باران است و آسمان نمی بارد.
عضو هیات علمی دانشگاه کردستان با بیان اینکه ۸۵ درصد کشت محصولات زراعی کردستان و حتی بخشی از باغات آن دیم است، اظهار داشت: بر اساس تجربه تاریخی، کردستان سالانه بارندگی متوسط بالاتر از کشور را تجربه کرده است اما با تغییر اقلیم دنیا و کشور واریانس بارش به شدت افزایش یافته است.
حامد قادرزاده با بیان اینکه بیشتر زمین های کردستان شیب دار هستند گفت: به دلیل وابستگی مالی شدید کشاورزان به زمینهای کشاورزی و به خاطر شرایط خاص اقتصادی، به اندازه کافی سرمایه‌گذاری لازم برای توسعه بخش کشاورزی از سوی کشاورزان صورت نگرفته است.
وی اضافه کرد: اگر چه جهاد کشاورزی هم تلاش کرده تا به کشاورزان در جهت معرفی الگوی کشت و توسعه سیستم آبیاری کمک کند، اما به دلیل ارزان بودن نسبی قیمت محصولات کشاورزی در مقایسه با صنعت، معدن و خدمات آنگونه که باید کشاورزان نتوانستند به سود سرشاری که منجر به انباشت سود سرمایه شود دست پیدا کنند و به همین دلیل سرمایه گذاری در این بخش انجام نشده است.
دکترای تخصصی اقتصاد کشاورزی افزود: اگر در این راستا گامی برداشته می‌شد و یا برداشته شود، کشاورزان خود سعی در تغییر رویکرد و انبار کردن آب به ویژه آب سبز و آبی اقدام خواهند کرد.
قادرزاده در توضیح آب سبز و آب آبی گفت: آب سبز نوع آبی است که توسط بارش مستقیم به زمین داده می شود و فلسفه کشت پاییزه از سوی کشاورزان استفاده از همین آب است.
وی درباره آبی هم افزود: منظور از این آب آبهای سطحی هستند که بعد از باران در محیط باقی می ماند و کشاورزان برای آبیاری از آن استفاده نکرده‌اند که دلیل آن هم نبود سرمایه کافی برای کشاورزان و نبود امکان نگهداشت آبی در نزدیکی زمینهای کشاورزی بوده است و به همین دلیل بیشتر آن از دسترس کشاورزان و حتی از استان خارج می شود.
قادرزاده با بیان اینکه یکی از دلایل اصلی بستن سد در استان‌های با وضعیت توپوگرافی کردستان، بهره‌گیری از آب آبی است یادآور شد: از طرف دیگر به دلیل رشد جمعیت در شهرها، بیشتر آب سدها به آب شرب اختصاص یافته و آبی که در اختیار بخش کشاورزی قرار می‌گیرد محدوده کمتری را از نظر فاصله از سد یا آب بند دارد و کسانی که از آن بهره‌مند هستند اکثراً به صورت ناکارآمد (غرقابی) استفاده می کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه کردستان اضافه کرد: اگرچه ۹۰ درصد آب های سطحی ها را بخش کشاورزی در بردارد اما واقعیت این است که طبق مطالعات ۷۰ درصد آن در بخش کشاورزی مصرف می شود و بقیه به صورت تبخیر یا پایین رفتن از لایه ها به سمت آبهای زیرزمینی انجام می گیرد و سه تا پنج درصد را هم آب شرب به خود اختصاص می دهد.
قادرزاده تاکید کرد: موضوع حفظ منابع آبی بهره‌وری آب و استفاده از آبهای طبیعی آبی و سبز نیازمند سرمایه‌گذاری با نگاه بلندمدت است اما تا زمانی که الگوی اقتصادی مناسبی بسته به هر منطقه و بر اساس مطالعات معرفی و مورد بهره‌برداری قرار نگیرد به دلیل نوسانات شدید بیش از پیش بارش امکان مدیریت فعالیت های کشاورزی به راحتی میسر نخواهد بود.
دانش اقتصادی لازمه ادامه کشاورزی
عضو هیات علمی دانشگاه کردستان تاکید کرد: برای بهبود این شرایط اساسی‌ترین راهکار شناسایی مزیت هر یک از مناطق و پیروی از مزیت نسبی است.
وی اضافه کرد: سیاست‌های اقتصادی در کشور نیز می‌تواند به تسریع در اجرای چنین سیاستهایی کمک کند و چنانچه سیاست‌های اقتصادی نتواند برای مدتی کشاورزان را در روستا نگهدارد اثر خشکسالی ها به مراتب بیشتر خواهد بود.
قادرزاده گفت: با توجه به جابجایی جمعیت بعد از انقلاب اسلامی از نسبت ۲۵ به ۷۵ به ۲۲ به ۷۸، تغییرات جمعیتی روستا و شهر گویای این مطلب است و حتی در بهترین شرایط بارندگی و عملکرد بالای محصول امکان ایجاد تعادل جمعیتی بین مناطق شهری و روستایی فراهم نمی‌شود.
این دکترای اقتصاد کشاورزی افزود: جابجایی سریع جمعیت از روستا به شهرها به دلیل کاهش متوسط درآمد دریافتی از بخش کشاورزی است و به ناچار رشد جمعیت یا نیرویی فعال جوانان مناطق روستایی به قصد کسب درآمد بیشتر روستا را به سویش از ترک می‌کنند و این قضیه باعث می شود بهره وری بخش کشاورزی به دلیل پیر شدن جمعیت روستا بیش از پیش کاهش یابد.
وی تاکید کرد: چنانچه سیاست ها در جهت معرفی و استقرار فعالیت های مکمل در روستا طراحی و اجرا می‌شد این موضوع باعث کاهش فشار جمعیت به مناطق شهری و نگهداشت جمعیت در مناطق روستایی و کمک به بخش کشاورزی که ماهیت فعالیت فصلی می‌شد که میسر نشد.
قادرزاده افزود: حال می‌توان گفت با توجه به نوسانات موجود و بارش و تغییر اقلیم حاکم در دنیا بهره گیری از متخصصان بخش کشاورزی به طور مستقیم در مدیریت بخش ها و روستاها امری اجتناب‌ناپذیر است و برای مثال وجود دهیاران کارآزموده دارای دانش اقتصاد و مدیریت کشاورزی می‌تواند راهگشای مناسبی برای انتقال دانش مدیریت بحران بهره برداران بخش کشاورزی باشد چرا که تعداد بهره‌برداران به اندازه‌ای زیاد است که نمی‌توان فقط از طریق رسانه‌ها موجبات انتقال دانش مدیریت صحیح مقابله با بحران را فراهم کرد.
وی گفت: تصور کنیم اگر به ازای هر روستای بالای ۲۰ خانوار در استان یک مهندس دارای دانش و تخصص مدیریت اقتصاد کشاورزی عهده دار مدیریت روستا شود آیا امکان افزایش بهره‌وری منابع روستا بیشتر نمی شود؟
وی اضافه کرد: سیاست های جمع آوری آب در مناطق روستایی با تکیه بر حفاظت زیست محیطی یکی از پیشنهادهایی است که به نگهداشت آب و تغذیه آبهای زیرزمینی و استفاده از آب و آبی کمک می کند.
قادرزاده گفت: به عنوان مثال ایجاد گودالهای در مناطق مناسب می تواند میزان آب مورد نیاز و رطوبت مناسب منطقه را تا حدی تامین کند و لذا لازم است تا زنجیره کارشناسان اقتصادی روستاها را به بخش‌های اقتصاد دولتی و دانشگاه گره بزنیم.
کردستان یک میلیون و ۲۲۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی شامل ۸۹۶ هزار و ۲۳۵ هکتار اراضی دیم معادل ۸۸ درصد و ۱۲۱ هزار اراضی آبی معادل ۱۲ درصد دارد.
کردستان سه میلیون و ۱۹۹ هزار راس دام سبک و سنگین، ۱۳ میلیون قطعه انواع طیور و ۱۱۶ هزار کندوی زنبور عسل دارد و جمعیت بهره بردار کشاورزی آن ۱۱۵ هزار نفر است که این جامعه سالانه حدود ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تُن محصولات کشاورزی تولید می کنند که ۳۲۰ هزار تُن از این میزان مربوط به محصولات باغی و باقی مربوط به بخش زراعت است.
عمده محصول زراعی این استان گندم با حدود یک میلیون تُن در سال است و عمده محصول تولیدی باغی نیز توت فرنگی با حدود ۴۸ هزار تُن است.
میزان بارندگی سالانه در شرایط عادی اقلیمی معادل ۴۵۵ میلیمتر و بیشترین میزان بارندگی سالیانه مربوط به شهرهای مریوان و بانه با حدود ۸۰۰ میلیمتر و کمترین میزان بارندگی در شرق استان حدود ۴۰۰ میلیمتر و در قسمت مرکزی یعنی سنندج نزدیک به ۵۰۰ میلی متر است.
