حکایت ۲۰ سال خشکسالی در خراسان جنوبی
خشکسالی نزدیک ۲ دهه در استان خراسان جنوبی لنگر انداخته و در سال آبی جاری کمبود شدید بارندگی‌ها و افزایش دمای هوا، شرایط سخت‌تری را برای این استان ایجاد کرده است.
بنابر مستندات موجود وقوع خشکسالی در خراسان جنوبی از سال آبی ۷۹- ۷۸ آغاز شد و کاهش بارندگی سال آبی جاری در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است.
براساس آمارهای اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی میانگین بارندگی‌های این استان در سال جاری ۳۸ میلیمتر بوده که نسبت به سال گذشته ۶۹ درصد و نسبت به دوره بلندمدت ۵۹ درصد کاهش داشته است.
خراسان جنوبی ۲۰ سال است با خشکسالی و قهر طبیعت آسمان روبه رو است و خشکسالی و کم‌آبی از آشناترین واژه‌هایی است که در این دیار گفته و شنیده شده است.
براساس آمار دوره ۱۰ ساله تا آخر اسفند سال گذشته که مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی ارائه کرد، ۹۱ درصد مساحت خراسان جنوبی متاثر از خشکسالی است که از این مقدار ۹ درصد در وضعیت نرمال، ۲۰ درصد خشکسالی خفیف، ۳۵ درصد خشکسالی متوسط، ۲۵ درصد خشکسالی شدید و ۱۱ درصد خشکسالی بسیار شدید است.
امسال به دلیل کمبود شدید بارندگی‌ها، خشکسالی چنان در ریشه و جان خاک خراسان جنوبی نفوذ کرده که درختان، باغ ها، چشمه ها، قنات ها، چاه ها، دام‌ها و حتی زمین هم از آسیب آن در امان نمانده است.
کم‌آبی مهمترین مشکل و پیامد خشکسالی در این استان مرزی و کویری است به طوری که در حال حاضر به صورت میانگین به ۴۰۰ روستای خراسان جنوبی با جمعیت ۶۵ هزار نفر با تانکر آبرسانی می‌شود و با توجه به تداوم گرمای هوا این تعداد به ۴۵۰ روستا در تابستان افزایش خواهد یافت.
به دلیل خشک شدن چشمه‌ها، قنوات، چاه‌های مالداری و کاهش آبدهی آنها، کم‌آبی شدید گریبانگیر دامداران این استان هم شده و در حال حاضر سه هزار راس دام نیازمند تامین آب شرب هستند.
پدیده فرونشست زمین به عنوان خطر جدی و زلزله خاموش به دلیل اضافه برداشت آب از دشت‌ها از سال‌ها پیش گریبانگیر خراسان جنوبی هم شده و شکاف‌هایی به ظاهر خارق‌العاده ولی عمیق ناشی از فرونشست زمین در دشت های سرایان، فردوس، قاین و زیرکوه در حال پیشرفت است.
بنابر اعلام شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی از مجموع ۴۴ دشت و محدوده مطالعاتی، ۹ دشت ممنوعه بحرانی و ۲۲ دشت ممنوعه است و در دهه اخیر تعداد دشت‌های ممنوعه بحرانی استان به دلیل افت مستمر آبخوان‌ها از ۲ به ۹ دشت افزایش یافت.
سالانه ۹۰۵ میلیون متر مکعب از منابع آب زیرزمینی استان برداشت می‌شود که به دلیل اضافه برداشت ۱۰۱ میلیون مترمکعبی، سالانه منابع آب زیرزمینی ۲۶ سانتیمتر مربع افت دارد.
همچنین کسری مخزن تجمعی خراسان جنوبی سه میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب است که این کسری مخزن به دلیل اضافه برداشت از منابع آبی استان در سال‌های متوالی ایجاد شده و کاهش کیفیت منابع آب را نیز در پی داشته است.
به گفته کارشناسان حوزه آب در خراسان جنوبی قطعا پدیده فرونشست زمین در اکثر دشت‌های استان رخ خواهد داد چرا که کسری مخزن زیادی در محدوده‌های مطالعاتی این استان هر سال ایجاد می‌شود و کماکان سطح آب زیرزمینی در حال افت است.
کمبود علوفه از دیگر اثرات خشکسالی در این استان پهناور است چرا که بر اثر کمبود شدید بارندگی‌ها تقریبا رویش گیاه در مراتع استان نزدیک به صفر بوده و خشکسالی در یک سال گذشته به ۸۰ درصد مراتع عشایر این خسارت زده است.
براساس آخرین آمار رسمی در مجموع خشکسالی‌ها از ابتدای سال آبی جاری تاکنون ۳۵۷ میلیارد تومان به جامعه عشایری خراسان جنوبی خسارت زده و عشایر استان سالانه ۲۰ هزار تن فرآورده‌های دامی و لبنی تولید می‌کردند که این ظرفیت امسال از دست رفته است.
خشکسالی در سال جاری کوچ بهاره عشایر را به مدت یک ماه با تاخیر انداخت و به دلیل خشک بودن مراتع بخشی از عشایر استان به استان‌های خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان کوچ کردند.
فقر مراتع و نبود علوفه مورد نیاز دام در خراسان جنوبی سبب شده تا دامداران برای تغذیه دام‌های خود از علوفه دستی استفاده کنند و تقاضا برای این اقلام افزایش یافته است و امسال با توجه به شرایط خشکسالی، ۱۰۰ درصد تغذیه دام‌ها از طریق نهاده‌ها خواهد بود.
خشکسالی در ۲۰ سال گذشته آسیب‌های جدی به حیات وحش این استان نیز وارد کرده و باعث کاهش زادآوری حیات وحش شده و جمعیت آنان را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی به دلیل کمبود بارندگی و خشکسالی، امسال زاد و ولد پرندگان از جمله کبک و تیهو را نداشته‌ایم و در زادآوری حیوانات بزرگ جثه از جمله وحوش هم سقط جنین، تلفات و گاهی رهاسازی بچه وحوش را از سوی مادران شاهد بودیم که عجیب و بی‌سابقه است.
همچنین در سال جاری به دلیل کمبود شدید بارندگی، سنگ آب‌ها صد درصد و چشمه‌های مناطق حفاظت شده خراسان جنوبی ۶۰ درصد خشک شده و آب بقیه چشمه‌ها هم به شدت کاهش یافته که این موضوع نگرانی‌های زیادی برای تامین آب حیات وحش ایجاد کرده است.
افزایش گرد و غبار از دیگر پیامدهای کاهش بارندگی و خشکسالی در خراسان جنوبی است و در فروردین امسال پنج روز ناسالم به دلیل پدیده گرد و غبار در این استان به ثبت رسید.
به گفته کارشناسان پیش‌بینی می‌شود در سال جاری گرد و غبار و روزهای ناسالم در این استان نسبت به سال گذشته افزایش داشته باشد.
از طرف دیگر چند سالی است که جولان آفات چوبخوار بر اثر خشکسالی به مشکلات خراسان جنوبی اضافه شده و امسال به دلیل تداوم خشکسالی حالت طغیانی به خود گرفته است به طوری که ۲۶ هزار هکتار از باغات این استان به انواع این آفات آلوده شده و این موضوع به دغدغه جدی باغداران تبدیل شده است.
بنابر اعلام سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی خشکسالی در مرحله نخست ۲ هزار و ۴۷۰ میلیارد تومان به بخش کشاورزی خراسان جنوبی خسارت وارد کرده و با ادامه این روند، خسارت‌ها در حال افزایش است.
افزایش ۳.۳ درجه‌ای دما در سال جاری، چالش دیگر است و تابستانی سختی را پیش‌روی این استان قرار داده که مجموع این موارد سبب شد تا اوایل امسال قرارگاه استانی آب به دستور استاندار خراسان جنوبی راه‌اندازی شود.
تشدید خشکسالی و اثرات آن از جمله تنش‌های آبی و کمبود نهاده‌های دامی به دغدغه اصلی مسوولان استان تبدیل شده تا جایی که استاندار خراسان جنوبی هفته گذشته در آیین افتتاح سالن همایش و فرهنگسرای شهر بیرجند که با حضور ویدئوکنفرانسی معاون اول رییس جمهوری برگزار شد، گفت: بزرگترین بحران کم‌آبی و خشکسالی را در سال جاری در خراسان جنوبی داریم که در ۵۰ سال گذشته بی‌سابقه است.
حمید ملانوری افزود: در سال آبی جاری فقط ۳۸ میلیمتر بارندگی داشته‌ایم و این وضعیت خشکسالی، بحران شدید و بدی را بر استان حاکم کرده و اشتغال جامعه روستایی و عشایری ما را به خصوص در شهرستان‌های مرزی به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
وی خطاب به معاون اول رییس جمهوری گفت: درخواست ما این است که در زمینه تامین نهاده‌های دامی و آب شرب انسان و دام دستور دهید که به ما کمک شود تا بتوانیم در فصل تابستان مشکل تامین آب عشایر و روستاییان این استان را مدیریت کنیم.
استاندار خراسان جنوبی ادامه داد: حدود سه هزار راس دام در استان داریم که واقعا با بحران جدی در زمینه کم‌آبی و تامین علوفه مواجه هستند.
در شرایطی که ویروس کرونا جهان را تحت تاثیر قرار داده و به کانون توجهات تبدیل شده است، زنگ خطر خشکسالی سال‌هاست در اقصی نقاط کشور از جمله خراسان جنوبی به صدا درآمده و نباید از این پدیده اقلیمی و پیامدهای اصلی آن یعنی کمبود شدید آب و مهاجرت روستاییان غافل شویم.
با توجه به کاهش شدید بارندگی‌ها در سال زراعی جاری و در نتیجه کاهش حجم ذخایر آبی، قرارگاه استانی آب با تدبیر استاندار خراسان جنوبی برای برون رفت از پیامدهای احتمالی این وضعیت راه‌اندازی شد تا با رصد مسایل و مشکلات مرتبط با آب، برنامه‌ریزی برای رفع آنها در شهرها و روستاهای انجام شود که البته موفقیت این قرارگاه در به رسیدن به اهداف خود، نیازمند هم‌افزایی در داخل استان و توجه ویژه مسوولان کشوری در تخصیص اعتبارات است.
تسریع در اجرای طرح انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به خراسان جنوبی، بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی که بیشترین سهم مصرفی را در استان دارد، اصلاح شبکه‌های فرسوده آب شهری، افزایش اعتبارات برای کاهش اثرات خشکسالی و باروری ابرها راهکارهایی برای مقابله موثر با خشکسالی و کم‌آبی در کنار همکاری مردم برای صرفه‌جوبی در مصرف آب است.
