آتش‌سوزی عرصه‌های طبیعی یک تهدید دائمی در کشور است
بهار سال گذشته با آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای در رویشگاه‌های زاگرس مواجه شدیم که علاوه‌بر آسیب‌های فراوانی که به پوشش گیاهی و حیات جانوری وارد کرد، جان چندتن از هموطنان‌مان را نیز گرفت اما آتش‌سوزی‌های گسترده تنها به منطقه زاگرس ختم نشد و در فصول مختلف در نقاط گوناگون کشور به وقوع پیوست. حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا امسال نیز با خطر آتش‌سوزی مواجه خواهیم بود؟ یک عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور گفت: با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی کشور، آتش‌سوزی یک تهدید دائمی برای مراتع و جنگل‌ها محسوب می‌شود.
رضا سیاه منصور در گفت و گو با ایسنا، ضمن اشاره به اینکه به‌لحاظ اقلیمی کشور ایران در یک منطقه خشک و کم‌بارش قرار دارد، خاطرنشان کرد: به‌طور معمول هرسال با خطر وقوع آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی کشور در فصول گرم سال مواجه هستیم.
وی ادامه داد: شاخصه‌های کمی، کیفی و الگوی پراکنش بارندگی از جمله میزان، شدت، مدت و نوع بارندگی‌ها دچار تغییر شده است و با وجود اینکه افزایش میزان بارش در فصل بهار موجب انبوه‌تر شدن پوشش گیاهی می‌شود و افزایش خطر وقوع آتش‌سوزی در فصل گرم و خشک سال را نیز به‌دنبال دارد اما عوامل دیگری نیز در کشور بر احتمال وقوع آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌ها اثر گذارند.
این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با اشاره به اینکه روش مالکیت و بهره‌برداری مناسبی از مراتع وجود ندارد، اظهار کرد: مالکیت مراتع در کشور به‌صورت مشاع است بنابراین مدیریت صحیحی بر چرای دام وجود ندارد و فشار بی‌رویه چرای دام و افراط در بهره‌برداری از مراتع در برخی مناطق باعث فرسایش و تلفات خاک و وارد آمدن آثار مخربی بر منابع طبیعی شده است.
وی ادامه داد: از طرفی دیگر الگوی کوچ عشایر نیز در کشور دستخوش تغییر شده و این مساله نیز در افزایش احتمال وقوع آتش‌سوزی موثر است. در گذشته عشایر یک تا یک و نیم ماه بین قشلاق و ییلاق در راه بودند و مراتع میان‌بند نیز توسط چرای دام هرس می‌شد، گرچه چرای زودرس برای گیاهان مناسب نیست اما صرفا از دیدگاه کاهش احتمال بروز آتش‌سوزی نقطه اتکای خوبی بود.
این عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات لرستان تصریح کرد: امروزه مراتع میان‌بند به چند دلیل از دسترس خارج شدند که یکی از آن‌ها مکانیزه شدن شکل کوچ عشایر و دیگری مسدود شدن برخی راه‌های دسترسی درپی سیل سال ۹۸ بود که تغییراتی در مسیر کوچ عشایر ایجاد کرد. از این رو پوشش گیاهی مراتع در برخی نقاط به‌صورت انبوه باقی می‌مانند و با فرارسیدن فصل تابستان خشک و مستعد آتش‌سوزی می‌شوند.
سیاه منصور ضمن بیان اینکه با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی کشور، آتش‌سوزی عرصه‌های طبیعی یک تهدید دائمی به حساب می‌آید، گفت: متاسفانه هنوز مدیریت مناسبی بر مناطقی که در گذشته دچار آتش سوزی شده‌اند نیز اعمال نمی‌شود و اقدامی هم در جهت کاشت گیاهان مقاوم در برابر آتش‌سوزی صورت نگرفته است.
مجری ملی طرح تحقیقاتی آتش‌سوزی در کشور با اشاره به اینکه مدیران می‌خواهند در زمینه مقابله و پیشگیری از آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی کشور به یکباره و در کوتاه‌مدت به نتایج کاملی دست پیدا کنند و همین رویکرد پاشنه آشیل عدم موفقیت مقابله با مقوله آتش‌سوزی در منابع طبیعی کشور است، اظهار کرد: این مساله نیاز به برنامه‌ها و اقدامات فرهنگی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدتی دارد تا با رعایت نکات علمی و فنی و به‌کارگیری نتایج مرتبط و سازگار تحقیقاتی بتوان ژبه ایجاد آتش‌بُر منطبق با اصول علمی، افزایش اطلاع‌رسانی و برگزاری کلاس‌های آموزشی و ترویجی برای کودکان، نیروهای اطفای حریق، نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی و محیط زیست و جوامع محلی با تاکید فراوان بر شوراهای روستایی، تقویت و بازنگری قوانین مرتبط، به‌روزرسانی آن‌ها و ایجاد پشتوانه قوی اجرایی برای این قوانین اقدام کرد و به موفقیت‌هایی دست یافت.
وی در ادامه با تاکید بر نقش شوراها و دهیاری‌ها در کاهش موارد آتش‌سوزی گفت: ماده ۶۸ و ۶۹ با تبصره‌های مربوطه قانون تشکیلات، وظایف و انتخاب شوراهای اسلامی کشور، آن‌ها را موظف به حفاظت از عرصه‌های طبیعی می‌کند این در حالیست که در دو اصل و ماده قانونی حفاظت از منابع طبیعی، کمک اساسی در کنترل و پیشگیری آتش‌سوزی‌ها را از وظایف دهیاری‌ها قرار داده و این یک پتانسیل بسیار خوب است که برای فرمانداری‌ها و استانداری‌ها این شرایط را فراهم می‌کند تا به‌لحاظ مدیریتی و سیاسی بتوانند از این اعضا یعنی ۱۳۵ هزار نفر دهیار، ۴۰۵ هزار نفر عضو شورا که در مجموع به تقریبا ۵۴۰ هزار نفر می‌رسند و به‌نوعی وابسته و تحت مدیریت وزارت کشور هستند در جهت حفظ منابع طبیعی و مدیریت آتش‌سوزی بهره‌برداری کنند اما متاسفانه این موضوع مغفول مانده و به‌لحاظ مدیریتی کمتر به این پتانسیل پرداخته شده است.
سیاه منصور ضمن انتقاد از عملکرد برخی مسئولان در زمینه مدیریت آتش‌سوزی عرصه‌های طبیعی کشورگفت: متاسفانه صدا و سیما و بعضی مسئولان کشور نگاهی مقطعی به مساله آتش‌سوزی‌ها دارند و تنها بخشی از سال که آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای رخ می‌دهد مدتی درباره آن صحبت و تصمیماتی اتخاذ می‌کنند در حالی‌که آتش‌سوزی یک تهدید دائمی برای مراتع و جنگل‌های کشور است.
وی ادعا کرد: پس از گذشت مدتی از آغاز آتش‌سوزی‌های گسترده متاسفانه این مساله تا سال آینده و وقوع مجدد آتش‌سوزی‌های گسترده به فراموشی سپرده می‌شود و در این مدت اقدام خاصی برای مدیریت این شرایط انجام نمی‌شود. این نشان‌دهنده ضعف تمهیدات و تدابیر مواجهه با آتش‌سوزی است که دور تسلسل نیز به خود گرفته است و به شکل باطل هر سال تکرار می‌شود.
به گفته این عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات لرستان، از آنجایی که در بسیاری از موارد عامل انسانی در وقوع آتش‌سوزی نقش دارد، لازم است قوانین بازدارنده پررنگ‌تر و تمهیدات دائمی برای مدیریت تهدید دائمی آتش‌سوزی اتخاذ شود چراکه تصمیمات مقطعی، جزیره‌ای و آنی و پیچیدن نسخه‌های واحد برای عرصه‌های منابع طبیعی کاربردی نخواهد داشت.
سیاه منصور در ادامه توضیح داد: نمی‌توان برای مدیریت آتش‌سوزی در هرعرصه‌ای از منابع طبیعی به یک شکل عمل کرد. به‌عنوان مثال بریدن شاخه‌های درختان در آتش‌سوزی‌های مهیب رویشگاه‌های جنگلی شمال کشور یا درخواست بالگرد آب‌پاش در بسیاری از نقاط رویشگاه‌های زاگرس که در ارتفاعات قرار دارند، نمی‌تواند راه‌حل مناسبی باشد چون تا زمانی‌که در فاصله دوری از محل آتش‌سوزی آب در بالگرد ذخیره شود و به محل مورد نظر جهت اطفای حریق برسد، آتش جابه‌جا، زمان طی و خسارات وارد شده است. از این رو لازم است مسئولان و متولیان این موارد و پیش‌بینی‌ها را از پیش در نظر داشته باشند و بررسی روش‌های پیشگیری و مقابله با آتش‌سوزی در مناطق مختلف براساس روش‌های سازگار با هر اکوسیستم را در دستور کار خود قرار دهند.
ضرورت تسریع در تصویب طرح جامع حریق در عرصه‌های ملی کشور
مجری ملی طرح تحقیقاتی آتش‌سوزی در کشور ضمن تاکید بر اهمیت و ضرورت اجرای طرح‌های تحقیقاتی کارآمد و میدانی تصریح کرد: ما در زمینه مقابله با آتش‌سوزی‌ها به‌اندازه کافی از روش‌های آزمون و خطا استفاده کرده‌ایم و تاکنون به نتیجه مطلوب و مستحکمی هم نرسیده‌ایم بنابراین تاکید بر اجرای طرح‌های تحقیقاتی کارآمد و میدانی که بتواند به شکل کاربردی روش‌های آزمون و خطا را سنجش و روش‌های مناسبی را به ما ارائه کند تا با قوت بتوانیم با آتش‌سوزی مقابله کنیم بیش از پیش ضروری است.
وی ضمن تشکر از مدیران سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در تایید طرح جامع ادامه داد: یک طرح جامع با عنوان «طرح جامع حریق در عرصه‌های ملی کشور» به سازمان جنگل‌ها ارائه کرده‌ایم که با دید مثبت نسبت به تایید و تصویب آن نگاه شده و در دست بررسی است. این طرح که خود به زیر طرح‌هایی تقسیم می‌شود روش‌های کارآمد و به‌روز پیشگیری، اطفای حریق و مدیریت عرصه‌های سوخته را مشخص می‌کند.
سیاه منصور در پایان ضمن بیان اینکه علت شکست خوردن در مدیریت و اطفای حریق در گذشته، اتخاذ تمهیدات و اجرای طرح‌های کوتاه مدت بوده است، گفت: باید با یک طرح و برنامه بلند مدت به مساله آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی توجه کرد چراکه جزیره‌ای و مقطعی عمل کردن نه تنها نتیجه مطلوبی درپی نخواهد داشت بلکه با تداوم این روند مدیریتی تا ۵۰ سال آینده نیز در مدیریت و اطفای حریق در عرصه‌های طبیعی موفق عمل نخواهیم کرد.
