تداوم خشکسالی در فلات مرکزی ایران/ دست خالی کشاورزان اصفهانی در روزهای بحران آب
با خشکسالی‌های متوالی دهه‌های اخیر و کمبود آب در اصفهان ضرورت اصلاح الگوی کشت و استفاده از تکنولوژ‌ی‌های پیشرفته آبیاری برای نجات کشاورزی نصف‌جهان امری اجتناب‌ناپذیر تلقی می‌شود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، با وجود تصویب لایحه الگوی کشت در ۱۰ سال گذشته و بلاتکلیفی اجرای آن، طی سال‌های اخیر موضوع الگوی کشت یکی از چالش برانگیزترین مباحث در حوزه کشاورزی کشور بوده است؛ به‌طوری‌که بسیاری از کارشناسان و دست‌اندرکاران نابسامانی‌های تولید و حتی بازار محصولات کشاورزی را ناشی از عدم اجرای الگوی کشت مناسب می‌دانند.
در شرایطی که کشور با چالش و بحران آب دست و پنجه نرم می‌کند و زنگ کسری مخازن آب‌های زیرزمینی به صدا در آمده است، مسئولان وزارت جهاد کشاورزی بارها تاکید بر این نکته دارند که الگوی کشت مناسب در اختیار کشاورزان قرار گرفته اما این کشاورزان هستند که برنامه ارائه شده را رعایت نمی‌کنند. در صورتی که در تمام چند دهه اخیر هیچ برنامه مدون و سیاست‌گذاری شده‌ای در اختیار کشاورزان قرار نگرفته است.
این در حالی است که با وجود تداوم خشکسالی در فلات مرکزی ایران به‌ویژه استان اصفهان، وضعیت آب در اصفهان مساعد نیست. کم‌آبی این استان مربوط به امسال و پارسال نیست اما خشکسالی و کمبود آب شرب به حدی تشدید شده که مردم و مسئولان به فکر راه چاره برای نجات از این وضعیت افتاده‌اند و مدیران سازمان‌ها دائم در حال هشدار دادن پیرامون کم‌آبی هستند.
علاوه بر بحران خشکسالی و نیاز به تغییر الگوی کشت، مشکلاتی نیز هر ساله برای کشاورزان اصفهانی که اقدام به کشت محصولاتی از جمله سیب‌زمینی، پیاز، هویج، گوجه‌فرنگی و غیره می‌کنند ایجاد می‌شود، مسائلی که تحت‌تاثیر نوع برنامه‌ریزی در حوزه کشاورزی است.
برآیند آمارهای ارائه شده نشان می‌دهد با اصلاح الگوی کشت، تولید محصولات باغی در یک هکتار تا حدود ۵۰ درصد نسبت به کشاورزی سنتی افزایش می‌یابد و در مصرف آب هم سالانه ۲۰۰ هزار لیتر در ثانیه در ۱۰ هزار متر مربع عرصه کشاورزی صرفه‌جویی خواهد شد.
تغییر الگوی کشت در ایران و اصفهان با توجه به کمبود آب ضروری است چرا که در کشوری همچون ایران که میزان بارندگی آن یک چهارم و تبخیر آب آن ۲ برابر جهان است باید تمام برنامه‌ریزی‌ها در زمینه تولید محصولات کشاورزی به صورت همگرا مورد توجه قرار بگیرد.
مقدار بارش‌ها در سرشاخه‌های زاینده‌رود از ابتدای سال آبی جاری(مهر ۹۸) تا ۳۰ فروردین ۹۹ یک‌هزار و ۶۳ میلی‌متر بوده که بارندگی‌ها به نسبت سال قبل ۴۸ و در مقایسه با متوسط بلندمدت ۱۵ درصد کاهش داشته است. این مساله ضرورت تغییر الگوی کشت در بخش کشاورزی اصفهان را برای مدیریت منابع آب و دوام زراعت دو چندان کرده است.
زمین‌های کشاورزی اصفهان حدود ۵۵۰ هزار هکتار را تشکیل می‌دهند که با توجه به محدودیت منابع آب در سال‌های اخیر، ۳۰۰ هزار هکتار آن زیر کشت زراعی و باغی قرار می‌گیرد.
به گفته مسئولان، در سال زراعی جاری تا اکنون حدود ۴۰ هزار هکتار از اراضی اصفهان زیرکشت رفته که شامل ۳۰ هزار هکتار گندم و ۱۰ هزار هکتار جو است، همچنین ۵۳ میلیون مترمکعب آب تا اکنون به کشاورزان تخصیص یافت.
بنابراین آنچه که به عنوان راهکار دور زدن این بحران شناخته می‌شود استفاده از روش‌هایی مانند تغییر الگوی کشت است که روشی علمی و کاربردی برای حل مشکلات کشاورزان و کمک کننده به اقتصاد کشور نیز هست.
ضمن اینکه هر سال شاهد نوسانات شدیدی در بازار برخی از محصولات کشاورزی از جمله سیب‌زمینی، گوجه فرنگی، پیاز و … هستیم که به‌دلیل عدم رعایت الگوی کشت گاهی تولید آنها کم می‌شود و گاهی حجم تولید آنقدر بالا می‌رود که کشاورزان و مسئولان نمی‌دانند باید با مازاد آن چه کنند.
بنابراین با توجه به اینکه رهبر معظم انقلاب سال ۹۹ را سال «جهش تولید» نام‌گذاری کرده‌اند، اجرای یک الگوی کشت مناسب می‌تواند در تحقق این سیاست و همچنین تأمین امنیت غذایی کشور بسیار مؤثر باشد. ضمن اینکه ساماندهی حضور محصولات ایرانی در بازارهای صادراتی نیز با اجرای این طرح قابل انجام خواهد بود.
پیگیری سند اصلاح الگوی کشت در اصفهان
دبیر کارگروه زنجیره‌های ارزش محصولات کشاورزی اصفهان گفت: ایجاد باراندازهای مختلف در مبادی تولیدی اصفهان در قالب سند اصلاح الگوی کشت و آمایش سرزمین در استان در دست پیگیری است.
امید شریفی اظهار داشت: امروزه در کشور ما با وجود تمام مشکلاتی که در بخش کشاورزی وجود دارد شرایط بدون شک با قبل قابل مقایسه نیست و اقدامات خوبی طی سالیان گذشته در این حوزه انجام شده است.
وی افزود: جایگاه شایسته بخش کشاورزی با بیش از ۴ میلیون بهره‌بردار در مؤلفه‌های محاسباتی کلان کشور از قبیل سهم ۸۰ درصدی در تأمین انرژی غذایی، سهم ۱۹ درصدی در اشتغال و رشد ۸.۷ درصدی نشان می‌دهد که این بخش از پتانسیل بالایی به عنوان یکی از پیشران‌های توسعه و رشد کشور برخوردار است.
دبیر کارگروه زنجیره‌های ارزش محصولات کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان با بیان اینکه مشکلاتی متوجه این بخش است که شاید بزرگترین مشکل، حاکم نبودن نگاه استراتژیک حوزه‌های درون و برون سازمانی است، بیان کرد: لازم است در کشور ما در قالب اسناد بالادستی از قبیل سند آمایش سرزمین و سند اصلاح الگوی کشت تغییر رویکردهایی در این بخش انجام شود.
وی با اشاره به اینکه توسعه زنجیره‌های ارزش به‌عنوان تنها راه کار بلندمدت و ساختاری شکوفایی در بخش کشاورزی در مجموعه وزارت جهاد کشاورزی در لایه‌های مختلف در دست پیگیری است، گفت: عبور از کشاورزی تولید محور به کشاورزی بازار محور، توسعه کسب و کارهای کشاورزی، توسعه روستا محور، افزایش بهره‌وری کیفیت محصولات کشاورزی، ایجاد امنیت و ثبات درآمدی برای کشاورزان، حذف واسطه‌ها و نظم بخشی مناسبات بین تولید و بازار، خلق ارزش افزوده فرآیندهای تولید تا مصرف از جمله فواید این زنجیره‌های ارزش در بخش کشاورزی کشور و استان است.
شریفی ادامه داد: کاهش هزینه‌ها و قیمت تمام شده محصولات، ثبات پایدار قیمت‌ها و تعادل بازار، تسهیل جذب منابع مالی و سرمایه گذاری از جمله فواید این زنجیره است که باعث می‌شود این امر تأثیر معناداری بر شاخص‌های کلان از جمله امنیت غذایی، تولید ناخالص داخلی و اشتغال داشته باشد.
وی اضافه کرد: شاخص‌های استان اصفهان در بخش کشاورزی از قبیل داشتن سهم ۸ درصدی در سبد اقتصاد و سهم ۱۲ درصدی از اشتغال استان و همچنین سهم حدود ۵ درصدی از کل تولیدات کشاورزی کشور با وجود محدودیت‌های موجود از قبیل منابع آبی، نشان از ظرفیت‌های بسیار خوب استان در حوزه محصولات کشاورزی دارد.
دبیر کارگروه زنجیره‌های ارزش محصولات کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان به کسب رتبه‌های برتر کشوری در برخی محصولات در استان اشاره کرد و افزود: کسب رتبه نخست تولید شیر، شتر مرغ و بوقلمون و ماهیان زینتی، رتبه دوم در تولید گوشت مرغ و تخم مرغ، گیاهان دارویی، رتبه ۳ تولید عسل، سیب زمینی، سیب درختی، سبزیجات گلخانه‌ای، پیشگام بودن در ایجاد زنجیره‌های ارزش از جمله در شیر و تخم‌مرغ، پیشگام در پیاده‌سازی فرآیندهای نوین علمی در بخش کشاورزی، اهمیت این بخش در استان و لزوم داشتن نگاه ویژه در ابعاد مختلف را نشان می‌دهد.
وی بیان کرد: در همین راستا از سال گذشته موضوع برقراری زنجیره‌های ارزش محصولات کشاورزی استان به شکل جدی و نظام مند با تشکل دبیر خانه و کارگروه تخصصی در دستور کار قرار گرفت.
شریفی گفت: بر این اساس در گام اولیه امکان سنجی محصولی در قالب احصاء محصولات با مزیت نسبی و رقابتی در استان انجام شد، ظرفیت‌های موجود در استان در قالب ۲۵ زنجیره رسمی و غیر رسمی شناسایی شد که در جریان ساماندهی حقوقی است.
وی ادامه داد: همچنین ضمن انجام فرآیند آسیب شناسی اختصاصی محصولات اولویت‌دار استان، ۱۶ ظرفیت مکان‌مند (محصولی-شهرستانی) شناسایی شده و ایجاد زنجیره‌های ارزش محصولی آنها در دست اقدام است.
دبیر کارگروه زنجیره‌های ارزش محصولات کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان افزود: همچنین ایجاد باراندازها در مبادی تولیدی استان اصفهان در قالب سند اصلاح الگوی کشت و سند آمایش سرزمین، انجام اقدامات ترویجی و فرهنگ سازی، توانمند سازی و ساماندهی تشکل‌ها به ویژه در حوزه توسعه بازرگانی و ایجاد مزیت‌های منطقه‌ای و ناحیه‌ای در دست پیگیری است که امیدواریم با مجموعه این اقدامات، شاهد شکوفایی هرچه بیشتر بخش کشاورزی استان باشیم.
