به گزارش ایرنا، از ابتدای سال زراعی جاری (مهرماه تا ۲۵ بهمن‌ماه)، کاهش چشمگیر بارش‌ها و سردتر شدن غیرمعمول هوا، شرایطی را ایجاد کرده که آینده تولید محصولات پاییزه را با تردیدهای جدی مواجه ساخته است.
این تغییرات اقلیمی که در ظاهر ممکن است تنها به عنوان یک نوسان آب‌وهوایی به نظر برسد، در واقع تهدیدی جدی برای معیشت هزاران کشاورز، امنیت غذایی منطقه، حتی اقتصاد ملی محسوب می‌شود.
کاهش تولید محصولات زراعی نه تنها به معنای از دست رفتن سرمایه‌های مالی کشاورزان است، بلکه می‌تواند به افزایش قیمت مواد غذایی و کمبود منابع منجر شود.
استان گلستان، با دارا بودن خاک حاصلخیز و شرایط اقلیمی مناسب، همواره به عنوان یکی از قطب‌های تولید گندم، جو و دیگر محصولات استراتژیک کشور شناخته شده اما اکنون این جایگاه در معرض خطر قرار گرفته است.
اگرچه تغییرات اقلیمی پدیده‌ای جهانی است، اما اثرات آن در سطح محلی به شدت محسوس است. کشاورزان گلستانی که سال‌ها با تکیه بر دانش بومی و تجربه خود به کشت و زرع پرداخته‌اند، اکنون با شرایطی غیرقابل پیش‌بینی مواجه شده‌اند.
کاهش بارش‌ها و سرمای بی‌سابقه، نه تنها زمان‌بندی کشت را مختل کرده، بلکه نیاز به آبیاری و مدیریت منابع آب را نیز به چالشی بزرگ تبدیل کرده است که این شرایط، اگر بدون اقدامات سریع و مؤثر ادامه یابد، می‌تواند به کاهش شدید تولید محصولات، از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و حتی مهاجرت روستاییان به شهرها منجر شود.
در چنین شرایطی، اهمیت توجه به تغییرات اقلیمی و اتخاذ تدابیر مناسب بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. این بحران، تنها با همکاری دولت، نهادهای علمی و جامعه محلی قابل مدیریت است. توسعه روش‌های کشاورزی پایدار، استفاده از فناوری‌های نوین و آموزش کشاورزان برای مقابله با این تغییرات، گام‌های ضروری برای کاهش تأثیرات این پدیده هستند.
بر اساس آمارهای موجود، از شروع سال آبی جاری تاکنون، استان گلستان شاهد ۱۴۵ میلی‌متر بارش بوده است که این مقدار در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که ۲۰۸ میلی‌متر و همچنین میانگین بلندمدت که ۲۰۵ میلی‌متر ثبت شده، کاهشی بین ۳۰ تا ۳۵ درصدی را نشان می‌دهد.
همچنین، از ابتدای سال آبی جاری تاکنون میانگین دمای ثبت‌شده در استان گلستان ۱۱ درجه بوده است که این مقدار در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، کاهشی معادل ۱.۴ درجه را نشان می‌دهد و بیانگر سردتر شدن هوا نسبت به سال قبل است.
کاهش شدید بارش‌ها و افت دمای گلستان در سال کشاورزی جاری، نگرانی‌های جدی را در میان بهره‌برداران استان ایجاد کرده و باعث شده آنان در سرمایه‌گذاری برای ادامه کشت تردید داشته باشند. این شرایط نامساعد اقلیمی می‌تواند تأثیرات منفی بر تولید محصولات زراعی داشته و آینده کشاورزی در این منطقه را به خطر بیندازد.
در استان گلستان، ۶۶۰ هزار هکتار زمین مستعد کشاورزی وجود دارد که هر ساله بهره‌برداران این منطقه برای سرمایه‌گذاری در زراعت محصولات راهبردی از آن استفاده می‌کنند. بیشترین سطح زیر کشت در این استان به زراعت پاییزه از جمله گندم، جو، کلزا، چغندر قند و سیب زمینی اختصاص دارد و این زمین‌های حاصلخیز، نقش مهمی در تولید محصولات کشاورزی و تأمین نیازهای غذایی منطقه ایفا می‌کنند.
بر اساس گزارش مسئولان جهاد کشاورزی گلستان، در سال کشاورزی جاری، بهره‌برداران استان در سامانه ثبت اطلاعات، ۴۵۰ هزار و ۸۱۶ هکتار گندم، ۴۵ هزار هکتار کلزا، ۶۶ هزار و ۹۰۰ هکتار جو، پنج هزار و ۱۰۰ هکتار سیب زمینی، ۶ هزار و ۵۲ هکتار چغندر قند و ۲ هزار و ۳۶۹ هکتار دانه روغنی کاملینا ثبت کرده‌اند. این اطلاعات نشان‌دهنده گستره وسیع زراعت در استان گلستان و اهمیت آن در تولید محصولات کشاورزی است.
معاون بهبود تولیدات جهاد کشاورزی گلستان گفت: کاهش بارندگی و خشکسالی در سال کشاورزی جاری تاثیر منفی بر مزارع کشت پاییزه استان داشته و نگران‌کننده است و ما شاهد کاهش تولید و عملکرد این محصولات هستیم.
علی‌اکبر مهقانی اظهار کرد: در این بازه زمانی، مقایسه آماری میزان رطوبت و دمای استان نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد که در این دوره، کاهش میزان رطوبت و دما برای کشت پاییزه بیشتر از تقویم کشاورزی است که این شرایط می‌تواند تاثیر منفی بر تولید محصولات پاییزه داشته باشد.
معاون بهبود تولیدات جهاد کشاورزی گلستان با اشاره به تاریخ کشت در آذرماه و تجربه کم‌بارشی که در دی ماه رخ داده است، افزود: رشد گیاهان زراعت پاییزه در استان نسبت به سال زراعی گذشته عقب‌تر است.
وی همچنین اظهار کرد: بیشترین خسارت ناشی از کم‌بارشی به زراعت گندم وارد شده است. طبق برنامه الگوی کشت ابلاغ شده به استان، ۴۲۸ هزار و ۷۱۷ هکتار به زراعت گندم اختصاص یافته بود، اما بهره‌برداران استان ۲۰ هزار هکتار بیشتر کشت کرده‌اند و در سامانه نیز ۴۵۰ هزار و ۸۱۶ هکتار ثبت شده است.
وی یادآور شد: کاهش بارندگی و دما در منطقه باعث شده تا حدود ۵۵ هزار هکتار از مزارع گندم، در زمین‌های دیم و مناطق شمالی استان مانند شمال آق قلا، بخش هفت گنبدکاووس، منطقه گمیشان و بندرترکمن، ۱۰۰ درصد خسارت ببینند.
مهقانی ادامه داد: بیشتر کشت گندم در آذرماه سال جاری انجام شده و در دی ماه شاهد تنش خشکی بوده‌ایم. اگر این تنش خشکی ادامه یابد، سرمایه‌گذاری کشاورزان منطقه برای ادامه زراعت دچار تردید خواهد شد.
وی با اشاره به این که خشکی در منطقه موجب کندی رشد گیاهان در مزارع شده و نیاز به تغذیه را دوچندان کرده است، افزود: در حال حاضر حدود ۳۸۰ هزار هکتار از مزارع گندم در استان بیمه شده و سطح سبز دارند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی گلستان درباره وضعیت کشت جو در استان گفت: بر اساس الگوی کشت، ۶۶ هزار و ۵۰۶ هکتار به زراعت جو اختصاص دارد و بهره‌برداران منطقه توانسته‌اند ۶۶ هزار و ۹۰۰ هکتار کشت جو را در سامانه ثبت کنند که حدود ۴۰۰ هکتار بیشتر از برنامه الگوی کشت است.
وی ادامه داد: خسارت‌های وارده به مزارع جو طی چند روز آینده جمع‌بندی و گزارش خواهد شد، اما پیش‌بینی می‌شود که حدود ۳۰ درصد از مزارع جو استان به دلیل بدسبزی از تولید خارج شوند.
مهقانی خاطرنشان کرد: سطح سبز مزارع جو در گلستان حدود ۴۵ هزار هکتار برآورد می‌شود که بیشتر در شهرستان گمیشان است.
وی در خصوص زراعت پاییزه سیب زمینی گفت: سطح سبز این محصول تا ۱۹ بهمن سال جاری حدود چهار هزار و ۵۱۲ هکتار گزارش شده است اما بهره‌برداران پنج هزار و ۱۰۰ هکتار را در سامانه ثبت کرده‌اند. کشت ابلاغی سیب زمینی برای استان گلستان پنج هزار و ۲۰۰ هکتار است و انتظار می‌رود همین سطح سبز محصول برای سال زراعی جاری حفظ شود.
مهقانی درباره کشت کلزا در گلستان افزود: ابلاغیه زراعت کلزا ۴۵ هزار هکتار است، اما ظبق اطلاعات بهره‌برداران ۴۷ هزار و ۱۲۴ هکتار در سامانه ثبت شده است. سطح سبز کلزا ۴۰ هزار و ۹۴۹ هکتار برآورد می‌شود، اما هزار و ۷۷۱ هکتار به دلایل مختلفی مانند کم‌بارشی، خشکی، خسارت پرندگان و تغییر اقلیم دچار خسارت شده و بخشی از آن به کشت سیب زمینی و گندم اختصاص یافته است.
وی درباره زراعت دانه روغنی کاملینا گفت: استقبال از زراعت این محصول در شمال استان نسبت به سال کشاورزی گذشته بیشتر شده است. الگوی کشت برای این محصول در استان هزار هکتار تعیین شده، اما تاکنون سطح سبز آن به هزار و ۳۰۲ هکتار رسیده است.
مهقانی با اشاره به پایین بودن بارش‌ها در منطقه که موجب کندی رشد گیاهان زراعت پاییزه شده و نیاز به تغذیه را دوچندان کرده است، خاطرنشان کرد: علاوه بر این، ذخیره آب در سدهای استان نسبت به مدت مشابه سال قبل کافی نبوده و نمی‌توان آبیاری فراگیر داشت.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان هم با توجه به وضعیت بارش‌ها و کاهش آبدهی رودخانه‌های استان، به کشاورزان توصیه کرد در مصرف آب دقت لازم را داشته باشند.
حسین حاجی‌حسینی افزود: با آغاز سال آبی جاری و بررسی پیش‌بینی‌های فصلی بارندگی توسط اداره کل هواشناسی، برنامه منابع و مصارف آب سدهای استان تدوین شده است.
وی ادامه داد: در این راستا، دو نشست کارگروه استانی هماهنگی و برنامه‌ریزی پخش آب سدها و شش نشست کارگروه محلی با حضور نمایندگان دستگاه‌های مرتبط استانی و شهرستانی و ذی‌نفعان برگزار شد و بلافاصله رهاسازی و پمپاژ آب سدها برای زمین‌های زیر پوشش شبکه‌های آبیاری و اراضی پایاب آنها انجام شده است.
حاجی حسینی یادآور شد: تاکنون چهار هزار و ۷۰۰ هکتار از زمین‌ها آبیاری شده‌اند و مراحل بعدی رهاسازی و توزیع آب سدها در ادامه سال آبی، با توجه به نیاز کشاورزان و شرکت‌های تعاونی روستایی و شرایط جوی، در کارگروه هماهنگی و برنامه‌ریزی تصمیم‌گیری خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد که از ابتدای سال آبی تاکنون، بیش از هشت میلیون مترمکعب آب از سدهای گلستان توزیع شده است. در حال حاضر، از مجموع ۲۴۴ میلیون مترمکعب ظرفیت آبگیری ۱۴ سد مخزنی استان گلستان، فقط ۱۶ میلیون مترمکعب آب موجود است.
تغییرات اقلیمی و خلا عملکرد تولید
سرپرست شرکت خدمات حمایتی کشاورزی گلستان هم گفت: ۳۰ درصد از خلا عملکرد تولید محصولات کشاورزی به تغییرات اقلیمی بستگی دارد. مهم‌ترین مسئله، مدیریت زمین‌های زراعی و استفاده بهتر از منابع موجود برای ارتقای عملکرد بخش کشاورزی، به‌ویژه در محصولات اساسی مانند گندم، جو، چغندر قند و کلزا است.
مجید محمدی افزود: با توجه به شرایط آب و هوایی و رژیم بارندگی مناسب در چند روز اخیر و تداوم آن در هفته آتی، شاهد سطح سبز و تراکم مطلوب زراعت پاییزه خواهیم بود. همین امر باعث می‌شود مزارعی که به علت کم آبی و تنش خشکی با تاخیر رشد رویشی مواجه بوده‌اند، تحریک به رشد شوند. با این حال، اگر این شرایط ادامه یابد و یا به‌یکباره هوا سرد شود، احتمال خسارت سرمازدگی وجود دارد.
وی ادامه داد: در مرحله شروع پنجه‌زنی تا اوایل ساقه‌رفتن، توصیه می‌شود کود ازته به میزان ۵۰ کیلوگرم در هر هکتار با کود کلرور پتاسیم مخلوط و بر اساس نتایج آزمون خاک استفاده شود تا مقاومت گیاه در برابر آفات، بیماری‌ها و سرما افزایش یابد و استحکام ساقه آن زیاد شود.
محمدی افزود: فرآیند حمل، تخلیه، کیسه‌گیری کود فله اوره از دو پتروشیمی اوره‌ساز «رازی و پردیس عسلویه» و کلرور پتاسیم با بهترین کیفیت بسته‌بندی و در سطح استان در حال انجام است. روزانه بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ تن کود در انبارهای استان کیسه‌گیری و به انبار کارگزارهای استان ارسال می‌شود.
وی همچنین از وجود بیش از سه هزار تُن کود اوره و ۲ هزار تُن کلرور پتاسیم در انبارهای تحت پوشش و کارگزاری‌های این شرکت خبر داد.
پیش‌بینی بارش موثر برای کشاورزی در گلستان
معاون توسعه و پیش‌بینی اداره کل هواشناسی گلستان اعلام کرد: ماه‌های اسفند و فروردین، بارش‌های مؤثری برای کشاورزی استان پیش‌بینی می‌شود.
محمد کردجزی به خبرنگار ایرنا گفت: اگر هر ماه دو نوبت بارش خوب داشته باشیم، این میزان برای تأمین آب کشتزارهای استان کافی خواهد بود و شرایط نرمال بارش را در منطقه ایجاد می‌کند.
وی یادآور شد: از میانه بهمن، شرایط بارش‌ها در استان نسبت به ماه گذشته (دی) بهبود یافته است و برای دوشنبه و سه‌شنبه هفته پیش رو و همچنین شنبه تا دوشنبه هفته آینده، بارش‌های پراکنده در منطقه پیش‌بینی می‌شود.
کردجزی در خصوص وضعیت دما در استان نیز اظهار کرد: افت دمای آنچنانی برای استان پیش‌بینی نمی‌شود و در ۱۰ روز آینده، سرمای فراگیر نخواهیم داشت و شرایط دمایی نرمال خواهد بود.
بدون تردید، کم‌بارشی و تداوم خشکسالی در استان گلستان تاثیر منفی زیادی بر کشت پاییزه این منطقه دارد. به گفته کارشناسان، کاهش تولید محصول، افزایش هزینه‌های کشاورزی، کاهش کیفیت تولید، افزایش خطر آفات و بیماری‌ها و کاهش درآمد بهره‌برداران از پیامدهای این شرایط است. بنابراین، افزایش آگاهی و حمایت از کشاورزان توسط کارشناسان دستگاه‌های خدمات رسان این بخش در استان ضروری است.
استان گلستان با اقتصادی بر پایه کشاورزی، حدود ۴۰ درصد اشتغال ساکنان این منطقه را به خود اختصاص داده است که شامل تولید محصولات زراعی، باغی، دامداری و آبزی‌پروری می‌شود.
این استان شمالی به دلیل تنوع اقلیمی و خاک حاصلخیز، محصولات متنوعی کشت می‌کند و در تولید برخی از محصولات کشاورزی جایگاه ویژه‌ای در کشور دارد. به عنوان مثال، گلستان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گندم در کشور است و نقش مهمی در امنیت غذایی دارد.
