جا خوش‌کردن خشکسالی در خانه رودخانه‌ها
به گزارش ایرنا، اینجا بدون شک باید باران و برف بیایید. چرا ؟ چون اینجا زمانی خانه رودخانه‌ها بوده است، کارون، زاینده‌رود، خرسان و بازفت و حتی بخشی دِز اینجا بزرگ شده‌اند، اما حالا چه! هیچ، حتی ۲ ماه از پاییز گذشته است یک باران و برف درست حسابی در سرزمین آب‌های روان نیامده است.
زمانی فصل پاییز در استان‌های سردسیری مانند چهارمحال و بختیاری یادآور بارش بود؛ بارش‌هایی که تغذیه سفره‌های زیرزمینی و منابع آب سطحی را به دنبال داشت اما افسوس که با تغییر اقلیم دیگر خبری از آن بارش‌های پاییزی اثرگذار نیست.
۲ ماه از فصل خزان گذشته است و براساس آمارهای موجود طی ۶۰ روز گذشته هیچ بارش موثری در استان گزارش نشده است؛ به تعبیری استان با کاهش ۷۲ درصدی بارش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت روبرو است و ادامه شرایط موجود می‌تواند تهدیدی مهم برای منابع آبی، کشاورزی و محیط‌زیست باشد.
در کنار کاهش بارش‌ها در چهارمحال و بختیاری، افزایش دمای هوا یکی از شاخصه‌های مهم پاییز امسال است و با توجه به افزایش میزان تبخیر آب از خاک، منابع سطحی و کاهش رطوبت خاک، خطر جدی بروز چالش‌های زیست‌محیطی را برای استان به دنبال دارد.
بر اساس گزارش‌های هواشناسی و تحلیل‌های کارشناسان ، تغییرات اقلیمی گسترده شامل کاهش میزان، کیفیت و تغییر الگوی زمانی بارش‌ها زنگ خطری جدی برای آینده منابع آبی استان است و در این شرایط، سفره‌های زیرزمینی که در گذشته به عنوان پشتیبان کمبود آب سطحی عمل می‌کردند زیر فشار قرار گرفته و روز به روز ضعیف‌تر می‌شوند.
چهارمحال و بختیاری؛ صدرنشین استان‌های کم بارش
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری در خصوص میزان بارش‌ها به خبرنگار ایرنا گفت: پیش‌بینی‌های انجام شده از شهریورماه حاکی از کاهش میزان بارش‌های پاییزی استان نسبت به بلند مدت و حتی کمتر از نرمال است.
معصومه نوروزی در گفت و گو با ایرنا میزان بارش‌های چهارمحال و بختیاری را تا این زمان حدود ۲۶ میلی‌متر اعلام کرد و افزود: این میزان بارش نسبت به میانگین بلند مدت که ۸۰ میلی‌متر بود حدود ۵۴ میلی‌متر کاهش نشان می‌دهد.
به گفته نوروزی، با توجه به کاهش ۶۸ درصدی بارش‌ها در چهارمحال و بختیاری این استان در صدر جدول کمبود بارش‌ها در بین استان‌های کشور قرار دارد.
پاییز امسال؛ دریغ از سرما
هر چند پاییز امسال به تعبیر عام مردم “خشکه سرما” است اما آمارها نشان می‌دهد که میانگین دمای استان نیز از ابتدای فصل پاییز تا امروز ۱.۸ درجه سانتی‌گراد افزایش داشته است.
به گفته نوروزی، در یک هفته گذشته (۲۱ تا ۲۸ آبان) چهارمحال و بختیاری بعد از کهگیلویه و بویراحمد با افزایش ۴.۵ درجه سانتی‌گراد بیشترین افزایش دما را در نسبت به سایر استان‌ها داشته در حالی که میانگین افزایش دما در کشور تنها ۱.۷ درجه سانتی‌گراد بوده است.
او با بیان اینکه این روند افزایش دما و کاهش فوق‌العاده میزان بارش‌ها بیانگر گرمایش جهانی و همچنین تغییر اقلیم است گفت: افزایش منطقه‌ای دما نسبت به بلند مدت و کاهش بارش‌ها یا خشکسالی یکی از پیامدهای عمده تغییر اقلیم است که می‌تواند در برخی از مناطق نیز منجر به بارش‌های حدی و فوق العاده بیش از نرمال شود.
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری ادامه داد: افزایش گازهای گلخانه‌ای به خصوص دی اکسید کربن و متان در جو باعث شده سیستم و دینامیک جو به هم ریخته و تنفس زمین دچار اختلال شود و همچنین انتقال امواج بلند به جو از زمین به راحتی صورت نگیرد و در نتیجه دمای کل کره زمین روند رو به افزایش پیدا کند و بارش‌ها نیز دچار اختلال شود.
به گفته او، طوفان‌های حاره‌ای آمریکا، سیلاب خیلی شدید اسپانیا و بارش‌های سیل آسای فروردین امسال در سیستان وبلوچستان تنها نمونه‌ای از پیامدهای تغییر اقلیم است.
آیا امیدی به بارش‌های ماه آخر پاییز است؟
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: مطابق پیش‌بینی نقشه‌های هواشناسی شرایط بارشی در آذرماه نسبت به آبان بهتر می‌شود البته به هیچ وجه این احتمال وجود دارد که میزان بارش‌ها به اندازه‌ای باشد که کمبود بارش ۲ ماه گذشته جبران و استان از خشکسالی پاییز خارج شود.
به گفته نوروزی، نقشه‌های هواشناسی نشان می‌دهد در فصل زمستان میزان بارش‌ها نسبت به پاییز بهتر شود اما همچنان پیش‌بینی این است که بارش زمستانی نرمال با گرایش به کمتر از نرمال در استان داشته باشیم.
پاییز کم بارش غیر منتظره بود
رییس بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری نیز درباره تجربه پاییز گرم و کم بارش استان به خبرنگار ایرنا می‌گوید: تغییرات اقلیمی که امسال با آن روبرو شده‌ایم مشابه ۲ دهه گذشته است و اتفاق غیرمنتظره‌ای رخ نداده است.
سید نعیم امامی در گفت وگو با ایرنا افزود: پیش‌بینی‌های بلند و میان مدت در تابستان حاکی از بارش‌های کمتر از روند عادی (زیر نرمال) برای فلات مرکزی و جنوب غرب کشور است و با توجه به گذشت ۲ ماه از فصل پاییز ، تمام این پیش‌بینی‌ها محقق شده و امروز چهارمحال و بختیاری به خصوص در نواحی شرقی با کاهش ۱۰۰ درصدی بارش تا این موقع از سال مواجه است.
این پژوهشگر بخش آبخیزذاری پیش‌بینی کرد: با توجه به ورود سامانه‌هایی از جنوب غرب کشور در هفته جاری احتمال وجود دارد که وضعیت استان از نظر بارش‌ها اندکی بهتر شود.
آسیب‌های نقش‌آفرینی باران به جای برف
امامی همچنین با تاکید بر اینکه امسال سرمای آنچنانی در فصل پاییز در چهارمحال و بختیاری تاکنون به ثبت نرسیده است ادامه داد: آمارها نشان می‌دهد طی ۲ ماه گذشته از فصل پاییز دماهای حداکثر بالا و دماهای حداقل هم نسبت به میانگین بلند مدت کمی بالاتر است بنابراین امسال مردم این استان پاییز به نسبت گرمی را تاکنون تجربه کرده‌اند.
رییس بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اهمیت سرمای پاییز گفت: سرما موجب می شود آبی که در سطح زمین و طبقه‌های پایین‌تر در عمق حدود ۳۰۰ متری خاک است تبخیر نشود درحالی که در دمای بالا به واسطه خاصیت مویینگی رطوبت خاک تا عمق ۳۰ سانتی‌متر هم از دست می‌رود بنابراین سرما به خودی خود حتی اگر بارندگی نباشد بد نیست.
به گفته امامی، خسارت تغییر اقلیم برای آب و خاک تنها محدود به موارد یاد شده نمی‌شود و بسیاری از گونه‌های گیاهی به خصوص گونه‌های مرتعی که اکنون کم آب هستند و ممکن است زوال در مراتع استان که پدیدار شده با تاخیر بارش‌ها در جنگل‌ها سرعت بگیرد.
او در خصوص سدهای خاکی چهارمحال و بختیاری گفت: وظیفه این سدها ذخیره آب و بارش‌های مازاد برای استفاده در مواقع اضطراری است که امروز به دلیل تغییر اقلیم تمام این سدها خشک شده است.
امامی یادآور شد: تغییر اقلیم موجب تاخیر در بارش‌های پاییزی شده و همچنین بارش‌های منجمد (برف) به باران تغییر یافته است همین مساله موجب شده میزان فرسایش و شستشوی خاک افزایش یابد.
به گفته امامی، تغییر بارش‌ها از باران به برف چهارمحال و بختیاری را در فصل بهار و تابستان ما را با چالش‌هایی از جمله کاهش محصولات کشاورزی، از دست رفتن اشتغال روستایی و آسیب‌های اجتماعی روبرو می‌کند.
به گفته این پژوهشگر مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی، هر چقدر بارش‌ها در استانی مانند چهارمحال وبختیاری با شیب زیاد به صورت برف باشد بیشتر از خاک محافظت می‌شود و این نوع بارش برای خاک مفیدتر است.
رییس بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری اعتقاد دارد که آب شدن ذخایر برف که در بیشتر یخچال در غرب و شمال غرب استان وجود دارد از دیگر پیامدهای تاخیر در بارش‌ها و افزایش دما است.
امامی تاکید کرد: آب شدن یخچال‌ها و از دست دادن منابع راهبردی آب با توجه به افزایش جمعیت می‌تواند بزرگترین خسارت برای استانی مانند چهارمحال و بختیاری باشد.
وی در خصوص مضرات آب شدن یخچال‌ها می‌گوید: ذوب برف‌ها در گذشته موجب گل‌آلود شدن بلند مدت آب استان به خصوص در مرکز استان شد و ادامه این روند استان را با تهدید پدیده آلودگی و گل آلود شدن آب مواجه می‌کند.
چه پیش آمد که سرزمین آب‌ها گرفتار خشکسالی شد
چهارمحال و بختیاری با کاهش ۷۰ درصدی بارش، خشک‌ترین استان کشور اعلام شد
حال منابع آبی چهارمحال وبختیاری خوب نیست
بررسی‌ها نشان می‌دهد از ابتدای سال آبی جاری (که از اول مهرماه آغاز شده) میزان بارش‌ها نسبت به میانگین بلند مدت به شدت کاهش یافته است و چهارمحال و بختیاری از خشک‌ترین استان‌های کشور به شمار می‌رود.
یک کارشناس و محقق حوزه آب در چهارمحال و بختیاری به خبرنگار ایرنا می‌گوید: سال آبی گذشته به دلیل کاهش بارش‌ها از حد نرمال سال خشکی بود و از طرفی کاهش میزان بارش برف و ناچیز بودن ذخایر برف در ارتفاعات در کنار پاییز خشک امسال موجب شده تا استان شرایط دشواری از نظر منابع آبی داشته باشد.
سید هاشم فاطمی افزود: حتی در صورت بهبود وضعیت بارش‌ها در روزهای آینده و فصل زمستان تجربه نشان داده جبران کمبود بارش پاییز را نمی‌کند و به همین علت مدیریت مصرف مهمترین اصلی است که باید در این شرایط مورد توجه قرار گیرد.
او ادامه داد: در چنین سال‌هایی که استان پاییز و زمستان خشکی را تجربه می‌کند به طور حتم تغذیه آبخوان‌ها کاهش می‌یابد و نتیجه آن تشدید افت سطح ایستابی است.
فرونشست پدیده‌ای نامیمون که چهارمحال و بختیاری را تهدید می‌کند
در کنار این پاییز خشک، فرونشست نیز پدیده بسیار نامیمون و نامبارکی است که با توجه به شرایط خشکسالی در بیشتر نقاط کشور در حال رخ دادن است.
به گفته فاطمی، در شرایط کنونی تمام آبخوان‌های اصلی چهارمحال و بختیاری به دلیل شرایط نامناسب گذشته و خشکسالی‌های پیاپی ممنوعه و ممنوعه بحرانی است و این استان مشابه با سایر نقاط کشور با فرونشست آبخوان‌ها روبرو است.
وی با اشاره به اینکه از ۱۰ دشت اصلی چهارمحال و بختیاری ۶ دشت شهرکرد، بروجن – فرادنبه، سفید دشت، جونقان – فارسان، کیار شرقی و شلمزار در حوضه بهشت آباد است و به طور تقریبی ۸۰ تا ۸۵ درصد از کسری مخزن دشت‌های استان در همین ۶ دشت اصلی استان است.
این کارشناس و پژوهشگر یکی از پیامدهای خشکسالی و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی را فرونشست آبخوان‌ها عنوان کرد و افزود: آمارها نشان می‌دهد نرخ فرونشست در چهارمحال و بختیاری از میانگین جهانی بالاتر است.
به گفته این کارشناس آب، فرونشست سالانه بیشتر از چهار میلی‌متر در جهان آماری بحرانی است در حالی که آمارها نشان می‌دهد در این استان بیشترین نرخ فرونشست با ۹.۱ سانتی‌متر مربوط به آبخوان خانمیرزا، سفید دشت با ۸.۵، شهرکرد ۶.۹ و جونقان وفارسان با ۶.۲ سانتی‌متر در سال بیشترین فرونشست را دارا هستند.
فاطمی معتقد است که با در نظر گرفتن ضخامت متوسط آبخوان‌های چهارمحال و بختیاری که حدود ۵۰ متر است این آمارها در خصوص فرونشست بسیار نگران کننده است.
به گفته این کارشناس، در این شرایط حساس که هر سال از میزان بارش‌ها کاسته می‌شود همزمان با رویکرد مدیریت منابع آب باید منابع آب‌های سطحی با آب‌های زیرزمینی جایگزین مورد توجه ویژه قرار گیرد.
وی یادآور شد: به طور یقین تداوم این روند فرونشست به طور حتم استان را در سال‌های آتی با مشکلات جدی‌تری روبرو می‌کند برهمین اساس چاره‌ای جز کاهش بهره‌برداری از چاه‌ها و جایگزینی منابع آب زیرزمینی با آب‌های سطحی وجود ندارد.
فاطمی ادامه داد: با وجود گام‌های برداشته در چهارمحال و بختیاری برای رسیدن به پایداری در بخش تامین آب آشامیدنی اما استان هنوز در بخش تامین آب صنعت و کشاورزی با کمبودهایی مواجه است که باید برطرف شود.
نتیجه گیری؛ ادامه روند کاهش بارش‌ها و افزایش دما آینده چهارمحال و بختیاری را با چالش‌های بزرگی مواجه می‌کند بدون شک، همکاری میان مردم، مسئولان محلی و ملی و نهادهای زیست‌محیطی برای مقابله با این شرایط ضروری است.
تنها از طریق یک رویکرد جامع و هماهنگ می‌توان از پیامدهای زیان‌بار این بحران جلوگیری کرد و آینده‌ای پایدار برای این استان رقم زد.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری سرچشمه ۲ رودخانه مهم کشور، کارون و زاینده‌رود است و بخشی از رودخانه دز نیز از این استان سرچشمه می‌گیرد و هرگونه تغییرات اقلیمی در این استان، استان‌های پایین دست را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
