اطلاعیه تازه هواشناسی درباره ابردزدی: چرا پاییز و زمستان جهنمی، خشک و کم بارش بود
مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی با صدور اطلاعیه ای به حواشی و شایعات اخیر فضای مجازی درباره بارندگی‌های پاییز اخیر در کشور واکنش نشان داد.
، مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی با ارائه یک گزارش علمی و تحلیل آخرین وضعیت اقلیم ایران و جهان، در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «مهمترین دلایل اختلاف بارش ترکیه نسبت به ایران به‌ویژه حوضه آبریز دریاچه ارومیه شامل سه عامل است که نخستین عامل، جغرافیایی است.
ارتفاع هر نقطه از تراز دریا یکی از مهمترین عوامل وقوع بارش است. در مناطق شرقی کشور ترکیه (هم‌مرز با شمال غرب ایران) رشته کوه‌های آناتولی واقع شده است که به موجب ارتفاع بیشتر نسبت به مناطق همجوار در آذربایجان غربی (مثلا ارتفاع دریاچه وان ۱۷۲۶ متر و ارتفاع دریاچه ارومیه ۱۲۸۰ متر از تراز دریا است)، شرایط وقوع بارش برای آن‌ها فراهم‌تر است و معمولا بارش بیشتری را دریافت می‌کنند. به دلیل برخورد بخار آب با شیب کوهستان در منطقه باد سوی کوهستان و نیز بر اثر سرمایش به سبب ارتفاع منطقه کوهستان، وقوع بارش بسیار محتمل‌تر است.
الگوی بادها عامل دوم این اختلاف است. برای بادها و الگوی جریان هوا در مناطق مختلف میتواند بر توزیع بارش تأثیر بگذارد. منطقه شرق ترکیه در مسیر بادها و جریانات هوایی مرطوب از مدیترانه یا دریای سیاه قرار دارد که باعث بارش بیشتر میشود. برخی مناطق به سبب اثر مانع کوهستانی در انتقال رطوبت تحت تأثیر کوهستان‌ها و فاصله زیاد از دریا هستند که تأثیر منفی روی بارش دارد. مانند مناطق مرکزی حوضه دریاچه ارومیه که کمترین بارش را در حوضه دارد و برعکس مناطق پربارش حوضه دریاچه در غرب استان و مرز ترکیه واقع شده است و از نظر اقلیمی بسیار متفاوت هستند.
عامل سوم به الگوی اقلیمی دو کشور ارتباط دارد. در واقع الگوهای اقلیمی می‌توانند بر توزیع بارش تأثیرگذار باشند. بسته به نوع اقلیم سرد یا گرم و نیز مسائل دیگر مثل الگوی بارندگی‌ها، میزان بخار آبی و غیره، بارش در هر کشور و منطقه متفاوت است و اساسا مقایسه دو منطقه با دو الگوی اقلیمی متفاوت منطقی نیست.
با وجود این عوامل، برای دستیابی به جزئیات دقیق‌تر می‌توان تحقیقات و پژوهش‌های مرتبط برای شناخت بیشتر اختلاف بارش بین شرق ترکیه و مناطق مرکزی حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دانشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقیقاتی کشور تعریف و اجرا شوند، ولی بی‌شک این تفاوت به عوامل مرتبط با طبیعت بارش، اقلیم و نوع و فراوانی سامانه‌های بارشی برمیگردد و دلایلی مانند دخالت‌های مصنوعی، «ابردزدی» و موارد مشابه مردود است.
بررسی پوشش برف منطقه شمال غرب ایران و شرق ترکیه در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۰۵ نشان می‌دهد که عملکرد ابرهای همراه با سامانه‌های بارشی در این دو زمان مشابه هستند. این، به آن معنا است که این الگوهای جوی برای عبور سامانه‌هایی که از روی کشور ترکیه عبور می‌کنند و به ایران وارد نمی‌شوند، مسبوق به سابقه است و دلیلی برای ابر دزدی در امسال نیست.
بررسی داده‌های بلند مدت نشان می‌دهد روند کاهش بارش و افزایش دما در هر دو کشور با میزان متفاوت و شیب تقریبا یکسان وجود دارد. یادآوری میشود که بارش میانگین کشور ترکیه حدود ۶۰۰ میلیمتر و بارش میانگین کشور ایران حدود ۲۳۰ میلیمتر است.
در این مطالعه همچنین به بررسی بارش و دمای سایر کشورهای منطقه به صورت دهه‌ای پرداخته شده است که همگی موید کاهش بارش و افزایش دمای میانگین است. این الگوها برای کشورهای عراق، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، آذربایجان و … به ویژه برای دهه اخیر شیب روند‌ها مشهودتر است.
کارآیی افزایش مصنوعی بارش با بارورسازی ابرها هنوز موضوعی است که همچنان در حال بررسی و بحث است. هدف از بارورسازی ابرها، افزایش بارش با وارد کردن موادی در ابر است که می‌توانند به عنوان هسته میعان برای تشکیل باران یا برف عمل کنند. اگرچه ممکن است مستنداتی وجود داشته باشد که بارورسازی ابرها توانسته باشد در شرایط خاص، افزایش باران در مقیاس محلی را ایجاد کند، اما کارآیی آن میتواند بسیار متفاوت باشد و به عوامل مختلفی بستگی دارد.
بارورسازی ابرها با وارد کردن ذراتی مانند یدید نقره و یا یدید پتاسیم به ابرها انجام میشود. این ذرات ممکن است فرایندهای طبیعی که منجر به تشکیل ابر و باران می‌شوند را تقویت کنند. با این حال، ابرها سامانه‌های پیچیده‌ای هستند که تحت تأثیر عوامل متعددی مانند دما، رطوبت و دینامیک جو قرار می‌گیرند. موفقیت بارورسازی ابرها به شرایط مساعد آب و هوایی، زمانبندی مناسب، دینامیک و نوع ابر و سایر عواملی وابسته است که هنوز شناخت کاملی نسبت به آن‌ها وجود ندارد.
تحقیقات فراوانی درباره بارورسازی ابرها انجام شده است و برخی از آن‌ها نتایج مثبت، در حالی که برخی دیگر بیانگر تأثیر محدود یا ناچیز بوده است. کارایی بارورسازی ابرها به اهداف و انتظارات خاص در هر برنامه وابسته بوده و نکته مهم این است که بارورسازی ابر جایگزینی برای برطرف نمودن چالشهای بلندمدت تامین آب یا خشکسالی نیست و معمولاً به عنوان ابزار تکمیلی در استراتژی‌های مدیریت منابع آب استفاده میشود. تصمیم‌گیری درباره بارورسازی ابرها باید براساس ارزیابی دقیق از شرایط محلی، کارآیی اقتصادی و ملاحظه اثرات زیست محیطی انجام شود.
در کل ممکن است بارورسازی ابرها در شرایط خاص قادر به افزایش باران در حوضه محدود باشد، اما کارآیی آن هنوز موضوعی است که در حال تحقیق و بحث است و ممکن است برای همه مناطق یا شرایط آب‌و‌هوایی به عنوان یک راه‌حل قابل استفاده، عملیاتی نباشد.
