بلایای طبیعی و پیامدهای روانی اجتماعی ناشی از آن
خبرگزاری فارس مازندران ـ نعمت مومنی|سیل و دوباره حادثه، خسارت، مرگ بلایای طبیعی و پیامدهای روانی اجتمـاعی ناشـی از آن به طور مستقیم سلامت جامعه را تحت تاثیر قرارمی‌دهد اخباری چون، طغیان رودخانه در شهرستان نور سه خودرو را با خود برد، جاری شدن سیل در مازندران و گرفتار شدن سه خودرو در سیلاب نور، یک فوتی و دو مفقود در سیل شهرستان‌های بهشهر ،نور و چمستان، کشف بی جان مادر و فرزند در سیل نور، خسارت سیل به محورهای ارتباطی، خسارت سنگین و قابل توجه به شهرستان نور و ….ده‌ها تیتر و عنوان خبری مشابه را در خبرگزاری‌های، پایگاه‌های خبری، رسانه‌های دیداری، شنیداری،کانال‌ها در چند روز اخیر مشاهده کردید.
مطالعه هر یک از تیترهای بالا بدون متن و اطلاع از عمق فاجعه بر سلامت روانی جامعه، اقتصاد، سیاست و … تاثیر بسزایی دارد و گاهی جبران ناپذیر است.
سیل به عنوان یکی از مخرب‌ترین بلایای طبیعی محسوب می‌شود که اگر منطقه‌ای زیرساخت‌های لازم را نداشته باشد آثار مخرب آن در بخش‌های مختلف تا مدت‌ها باقی می‌ماند، بدون شک اگرامکانات زیربنایی و مدیریت صحیح در وقوع حوادث غیرمترقبه مانند سیل، زلزله، آتش‌سوزی وجود داشته باشد تبعات و اثرات آن به ویژه از نظر اجتماعی محدود شده و به سرعت قابل کنترل است و در صورت ضعف در این ناحیه اثرات تخریبی آن چند برابر می‌شود که هم‌افزایی این خسارت‌ها در جهت منفی بسیار مخرب خواهد بود.
سیلاب از نظر محیط زیست، اقتصادی، سیاسی، تقابل فرهنگی و اجتماعی اثرات منفی به بار می‌آورد که از مهمترین اثرات سیل می‌توان خسارت‌های اجتماعی را بیان کرد که خود برچند موئلفه اقتصاد، سیاست، فرهنگ و … اثرگذار و اثرپذیر است.
از دست دادن افراد و تخریب سرپناه، مهاجرت، حاشیه‌نشینی، شیوع بیماری، ایجاد یاس و نا امیدی، از بین رفتن هویت افراد و نیروی کار مهمترین بخش‌های اجتماعی و پیامد منفی سیلاب است.
بلایای طبیعی و پیامدهای اجتماعی آن از جمله معضلات بزرگ جوامع انسانی هستند که به رغم پیشرفت‌های علمی و صنعتی هنوز بـشر نتوانـسته بـر این فجایع و کاهش آمار مرگ و میر و خسارات ناشی از آنها تسلط یابد.
در بروز بلایایی طبیعی از جمله سیل ضروری است که ابتدا برای کاهش شیوع و پیشگیری از پیشرفت و تشدید عوارض روانی حـوادث گام های بلندی برداشته شود.
مردم معتقدند حکومت‌ها و دولت‌ها باید با جدیت بیشتری وارد صحنه شوند و علاج واقعه را قبل از وقوع کنند و عوامل انسانی سبب بروز سیل و بالارفتن میزان خسارت نشوند.
*انتقال نگرانی به جامعه
اسحاق باقرزاده مهندس برق و یکی از شهروندان نوری می‌گوید: من هر روز از مسیر محور گلندرود برای عزیمت به محل کارم تردد دارم اما بیشتر اوقات به ویژه بارندگی نگرانم که می‌توانم به محل کارم بروم و یا موقع برگشت می‌توانم به خانه برگردم.
وی ادامه می‌دهد: به اسم پیچ بری بخشی از مسیر راه را طوری خراب کردن که نه تنها من بلکه همه کسانیکه از این مسیر تردد دارند نگرانند با وجود اینکه در خبرها نوشته بودند کار پیچ بری تمام شده و قرار است مرمت و آسفالت شود اما اکنون با هر بارندگی مسیر مسدود می‌شود و عده‌ای در دو طرف مسیر رفت و برگشت می‌مانند و ساعت‌ها معطل می‌شوند.
این شهروند نوری می‌گوید: شن، سنگ،گل، چوب و شدت روان آب راه را کاملا مسدود می‌کند و افراد نگران مانده در راه، این نگرانی را به خانه و خانواده و همکاران منتقل می‌کنند و از کیفیت زندگی و کار می‌کاهد، بارها شد که وقتی همکاران به هر دلیل زودتر از مسیر رد شدند، تماس گرفتن که سریع حرکت کنید زیرا مسیر در حال مسدود شدن است و شدت روان آب زیاد است و هر لحظه امکان سیلاب وجود دارد.
*ارتباط مستقیم سیل با شیب زمین
وی معتقد است، سیل در جاهایی جاری می‌شود که شیب زمین زیاد باشد، زیرا آب فرصت کافی برای نفوذ در خاک را نمی‌یابد و در نتیجه به سرعت جاری می‌شود و آب هر قدر به سمت پایین‌تر پیش می‌رود، سرعت و حجم آن افزایش یافته و قدرت تخریب آن بیشتر می‌شود.
باقرزاده تصریح می‌کند: به دلیل کنده کاری در مناطق بالادستی و جاده سازی‌های مختلف در ارتفاعات، شیب‌های زیاد در مناطق کوهستانی که در هنگام بارندگی باعث حرکت خاک و سنگ حاصل از کندن و حفاری‌های غیراصولی زمین‌های مختلف شده است با افزایش حجم آب در اثر اضافه شدن خاک و اشیاء سیل شکل می‌گیرد وهر چه میزان افزایش خاک و سنگ بیشتر باشد میزان تخریب و فرسایش نیز بیشتر می‌شود.
*ساخت و ساز بی‌رویه و سیل
این شهروند نوری از دیگر دلایل بروز سیل را ساخت‌وسازغیر اصولی، خانه‌های ویلایی و ییلاقی در مناطق کوهستانی می‌داند و معتقد است با خاک‌برداری که جهت تسطیح سطوح شیبدار انجام می‌گیرد و در پائین دست در شیب رها می‌شود یکی از سرچشمه‌های سیلاب می‌تواند باشد.
باقرزاده تاکید می‌کند؛ تثبیت سطح برداشت شده و نگهداری خاک‌های جابجا شده با روش‌های مختلف می‌تواند باعث کاهش حجم سیل و در نتیجه کاهش تخریب شود.
*کاهش مشکلات با مدیریت
سیدمحمد حسینی یکی دیگر از شهروندان نوری که وی نیز تحصیلات مهندسی دارد،کاهش پوشش جنگلی و مراتع و همچنین تغییر کاربری‌های غیراصولی و ویلاسازی‌های زیاد را سبب کاهش نفوذ بارش‌ها در زمین می‌داند و می‌گوید: عدم لایروبی در بستر رودخانه‌ها، جوی‌ها و همچنین مسدود بودن دهانه این مسیرها، عدم رعایت نکردن حریم و بستر رودخانه‌ها که باعث کاهش عرض و در نتیجه ظرفیت آب‌گریزی شده از دلایل بروز سیل و خسارت ناشی از آن است.
وی گفت: من در روستای عباسا زندگی می‌کنم، عباسا همواره با سیل و سیلاب درگیر بود و با کمترین بارش نه تنها حاشیه نشینان رودخانه بلکه همه اهالی و ساکنان این روستا دچار مشکل می شدند و همه فعالیت های روزمره یکجا مختل می شد.
اهالی اعم از دانش‌آموزان، معلمان، کارگران، کارمندان و کاسبان ناخواسته و ناچار در خانه حبس می‌شدند اما بعد از یک سری اقدامات مناسب از جمله حذف ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم رودخانه و جابجایی آنها، لایروبی و بازگشایی مسیر یکی دوسالی است مشکل کاهش پیدا کرد و نگرانی کمتر شد.
*لزوم اقدام به موقع مسؤولان
یک فعال جمعیت هلال احمر نیز تغییرات اقلیمی و بارش‌هایی با شدت زیاد و مدت کم را از دلایل سیل دانست و گفت: تجاوز به حریم رودها در طول زمان و کم عرض شدن رودخانه سبب بالا آمدن سطح آب و جاری شدن سیل و خسارت اصلی به حاشیه‌نشینان است.
مصطفی جوادی عدم توجه به هشدارها در زمان بارش و حضور در مسیر رودها، ساخت‌وساز بی‌رویه در حریم رودخانه‌ها و سکونت در این مناطق را از دیگر عوامل بروز سیلاب و خسارات سنگین می‌داند.
وی به عدم اقدامات به موقع مسؤولان اشاره کرد و افزود: عدم اجرای طرح‌های آبخیزداری و آب‌خوان داری، عدم لایروبی به موقع رودخانه‌ها، عدم پاکسازی به موقع مسیر رودخانه‌ها از درخت و سرشاخه‌های شکسته و افتاده از سوی متولیان سبب می‌شود تا با یک بارش شدید و افزایش حجم آب همه این مزاحم‌ها به همراه آب حرکت کنند و در مسیر ضمن خرابی سازه‌های موجود از جمله پل‌ها خسارات غیرقابل جبرانی را هم وارد کنند.
این داوطلب امداد و نجات با بیان اینکه تجاوز به بستر و حریم رودخانه‌ها توسط مردم در طول زمان موجب خسارات سنگین به آنان است، گفت: ساخت پل‌ها و ابنیه فاقد آبگذری مناسب در مسیر رودخانه‌ها، عدم اجرای طرح‌های ساماندهی و دیواره سازی رودخانه‌ها در مناطق پر خطر از دیگر عوامل خسارات سنگین در زمان سیل است.
*لزوم توجه جدی مسؤولان
با دقت و تامل در مطالب بالا باید گفت: موضوع سیل و مدیریت و کاهش خسارات آن در کشور مورد توجه جدی قرار نگرفته و فقط زمانی که سیلاب مخربی جاری می‌شود و فاجعه‌ای به‌وجود می‌آید، توجه مسؤولان و متخصصان به آن جلب می‌گردد.
اگرچه بررسی طرح‌های مهار سیلاب که به صورت محدود و پراکنده در سطح کشور مطالعه و اجرا شده‌اند، نشان می‌دهد یک راه حل مشخص و مطمئن برای تمامی مناطق سیل‌گیر وجود ندارد اما بدیهی است پدیده سیل با وجود همه پیچیدگی‌های‌ش قابل بررسی و مطالعه بوده و می‌توان در جهت مهار و کاهش خسارات آن و حتی بهره‌برداری اقتصادی از سیل راه‌حل‌های مناسبی جست‌وجو کرد. از این رو شناخت عوامل مؤثر بر پیش آمدن بلاهای طبیعی و حوادث غیرمترقبه برای تمامی افراد جامعه، مسؤولان، شوراها، شهرداران و دهیارن به عنوان مدیران شهری و روستایی و همچنین نحوه برخورد با این بلاها در هنگام وقوع و پس از وقوع می‌تواند موجب کاهش خسارت‌ها و بهبود روند کمک و ترمیم خرابی‌ها باشد.
پایان پیام/۸۶۰۲۳/م
