وقتی معماری ایرانی، قاتل گرما بود
گروه گردشگری خبرگزاری فارس: احتمالا از قدیمی‌ها شنیده‌اید که زمان آنها تابستان‌ها انقدر گرم نبود. زندگی مدرن گرما را برای ما سال به سال بیشتر می‌کند، آن هم در حالی که مدام در حال فاصله گرفتن از سبک زندگی نسل‌های گذشته خود هستیم.
قدیمی‌ها برای آن آب‌وهوای گرم هم برنامه داشتند. مثلا ساختمان‌ها و خانه‌های خود را طوری می‌ساختند تا در زیر سقف آنها گرمای کمتری نفوذ کرده و در نتیجه خانه خنک‌تری داشته باشند.
این نکته‌ای است که مجله تایم هم در گزارشی به آن اشاره کرده است و نوشته است که خوب است ایالات متحده برای مقابله با گرما در شهرهای خود از تکنیک‌های خاورمیانه و ایران استفاده کند. زیرا این راهکار از همه لحاظ به‌صرفه‌تر است.
تایم این ایده را در حالی مطرح کرده است که امسال رکورد امواج گرما در بیشتر ایالت‌های آمریکا شکسته شده است و فراهم کردن تهویه مطبوع در این سطح پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی زیادی برای آمریکایی‌ها در پی خواهد داشت.
ایران هم به عنوان یک اقلیم گرم و خشک در سالهای اخیر امواج گرمای زیادی را فصول بهار و تابستان تجربه می‌کند. تا جایی که امسال وزارت بهداشت نسبت به موج گرمای در راه هشدار داد و از شهروندان خواست مراقب کودکان زیر ۴ سال، افراد بالای ۶۵ سال و همچنین افراد پرخطر همچون بیماران قلبی، دیابتی و افراد دارای فشار خون باشند و آنها را در معرض گرمازدگی قرار ندهند.
اما معماری ایرانی برای کم کردن گرما از چه راهکارهایی استفاده می‌کرد؟
سقف‌های گنبدی شکل
کاربرد سقف‌های گنبدی برای کم کردن گرما این است که نور خورشید را بر شکل گنبدی خود پراکنده می‌کند. همچنین در طول روز نیمه سقف را آفتاب می‌گیرد و نیمه دیگر آن سایه است. این شکل سقف در مقایسه با سقف مسطح تا ۱۰درجه گرما را کاهش می‌دهد.
سقف‌های گنبدی عموما با سنگ و گل ساخته می‌شدند. این روش در سرزمین‌های گرم کره زمین مثل آفریقا، خاورمیانه و ایران رایج بوده است. چرا که ترکیب سنگ و گل یا همان بنای کاهگلی، در طول شب رطوبت را جذب می‌کنند و در طول روز با عمل تبخیررطوبت را آزاد و موجب خنکی محیط اطراف خود می‌شود.
بادگیرهای معروف یزدی
بادگیر یکی دیگر از شیوه‌های ایرانی‌ها برای مقابله با گرما بوده است که معروفترین آنها در شهر گرم و خشک یزد به کار برده شده‌اند.
بادگیر در واقع برجهایی است که روی سقف خانه‌ها ساخته می‌شد. برخی بادگیرها روی آب انبار ساخته می‌شدند اما معمولا در بادگیرهای خانگی تشت‌های آب یا حوض آب، زیر سازه قرار می‌گرفت. هوای گرم از طریق شیارهای بالای بادگیر وارد می شد و بعد از برخورد با آب، سبک و خنک می‌شد و به سایر قسمتهای خانه می‌رفت.
مصالح دوستدار محیط زیست
مصالحی که این روزها خانه‌ها با آن ساخته می‌شوند به هیچ وجه میانه خوبی با محیط زیست ندارند. بتن، سنگ و آجر کربن زیادی تولید می‌کنند درحالی که کاهگل و آجر از طبیعت به دست می‌آیند وضرری هم برای طبیعت ندارند.
تبخیر در سیستم حیاط مرکزی
حبس شدن هوای خنک در حیاط مرکزی با دیوارهای بلند، یکی از دیگر روش هایی است که در بناهای قدیمی برای سرمایش استفاده می شده است. در این روش سرمایش تابشی ایجاد شده در طول شبانه روز باعث کاهش دما می شود.
تبخیر از سطح زمین، سایه اندازی حفاظتی در روز، سطوح آب موجود در حیاط و گیاهان مهمترین عوامل در کارکرد حیاط مرکزی می باشند.
حوضخانه و استفاده از جریان قنات
حوضخانه‌ها همسطح حیاط، بالای آن یا در زیرزمین قرارداشتند. هرکدام از روشهای قرار گرفتن حوضخانه به نحوی باعث خنکی خانه می‌شد. اگر حوضخانه همسطح حیاط بود به صورت حوض و فواره فضای اطراف را خنک می‌کرد. در برخی دیگر جریان قنات و یا وجود سرداب در زیر حوضخانه، هوای خنک ایجاد شده بر اثر رطوبت را از طریق کانالهایی به دیگر قسمتهای خانه انتقال می‌داد.
گودال باغچه، گوشه‌ای دنج و خنک
یکی دیگر از اختراعات معماری ایرانی‌ها مخصوصا در اقلیم‌های گرم و خشک گودال باغچه بود. این گودال در واقع فضایی بود که پایینتر از حیاط مرکزی احداث می‌شد و داخل آن معمولا حوض و درختان پهن برگ داشت. درختان پهن برگ در تابستان مانع تابش خورشید بودند. و در زمستان که برگها می‌ریخت نور خورشید را به گودال می‌رساندند.
گودال باغچه به دلیل گود بودن در کنار درختان سرسبز و حضور حوض آب، محیطی خنک را به وجود می آورده است. بدین صورت که خانه ها با گودال باغچه های گود و دیوارهای بلندی که دارند، همانند چاه های خنک بودند، همچنین ساخت خانه ها در گودی، پناهگاه مناسبی در برابر بادهای تند کویری بوده است. این عنصر معماری ایرانی اسلامی جایگاه های خنک و دلچسبی را برای تابستان گرم و سوزان فراهم می آورده و برای مردم گرمازده پناهگاه بسیار خوبی بوده است.
پایان پیام/
