ابرشهر آلوده ایران در پیچ و خم اجرای طرح کاهش آلودگی هوا
اراک در حالی امسال آلوده‌ترین شهر کشور بود که با گذشت حدود ۱۴ سال از تصویب طرح جامع کاهش آلودگی هوا، ۶۰ درصد از این طرح اجرایی شده است.
شهر اراک از ابتدای سال جاری تاکنون ۱۵۵ روز آلوده را پشت سر گذاشت و مردم این شهر خاکستری‌ترین سال آب و هوایی را در طول دو دهه اخیر پشت سر گذاشتند و در آلوده‌ترین روزها نفس کشیدند.
امسال میزان آلودگی هوای اراک به گونه‌ای بود که مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست در مراسم برنامه روز ملی هوای پاک با اشاره به حجم آلودگی هوای این شهر، طی سخنانی اظهار کرد: «چندسال است که برای بررسی وضعیت هوای پاک و مقایسه استان‌های مختلف سامانه وجود دارد و از میان استان‌ها وضعیت اراک چهار برابر بدتر شده است.»
اراک ابر شهر آلوده کشور
اراک در سال ۱۴۰۰ در حالی به گفته رئیس شورای اسلامی شهر، ابر شهر آلوده ایران بوده که انتظار می‌رفت پس از گذشت ۱۴ سال از تصویب طرح جامع کاهش آلودگی هوا، دیگر خبری از آلودگی در آن نباشد!
تهیه پیش‌نویس طرح جامع کاهش آلودگی هوا
۲۱ خردادماه سال ۸۵ بود که معاون فنی وقت اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی در نشست اعضای کارگروه محیط زیست و آمایش سرزمین از تهیه و تدوین پیش‌نویس طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک به عنوان یکی از هشت شهر آلوده کشور خبر داد.
حمیدرضا جلالوندی پس از اعلام خبر تهیه پیش‌نویس این سند اظهار کرده بود: «این پیش‌نویس به دنبال سفر استانی هیات دولت به این منطقه تهیه شده و قرار است با ارائه به دولت در بودجه سال ۷۶ لحاظ و با اختصاص اعتبارات مورد نیاز زمینه مهار آلودگی هوای اراک را مهیا کند.»
تصویب طرح در هیات وزیران
۲۴ شهریور سال ۸۶ و با گذشت ۱۵ ماه از تدوین این پیش‌نویس، عبدلله سهرابی استاندار وقت مرکزی طی نشستی در جمع خبرنگاران از تصویب این طرح خبر داد و اعلام کرد: «طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک بر اساس اصل ۱۲۸ قانون، در قالب ۱۹ ماده و تبصره به تصویب رسید که با تصویب آن از سوی دولت، هدیه خوبی به مردم اراک که ۱۵ سال منتظر اجرایی شدن این طرح هستند، داده شد.»
هشدار معاون عمرانی وقت استانداری نسبت به منابع طرح
یک سال پس از تصویب این طرح و در تاریخ ۲۵ فروردین ۸۷ هوشنگ بازوند معاون عمرانی وقت استانداری مرکزی با موضع‌گیری در خصوص اعتبارات این طرح گفت:« نمی‌توان با استفاده از اعتبارات استانی این طرح را عملیاتی کرد، لازم است ردیف‌ها و مشخصات تامین اعتبار اجرای آن در جلسه تجدید نظر کمیسیون زیربنایی دولت مشخص شود.»
درخواست بازنگری طرح از سوی نماینده مجلس
موضوعی که اخیرا نماینده مردم اراک، خنداب و کمیجان در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها، بر آن صحه گذاشت و اعلام کرد: «لازم است بازنگری در طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک، از سوی سازمان حفاظت محیط زیست کشور پیگیری و دوباره در هیات وزیران مطرح و مصوب شود.»
علی اکبر کریمی همچنین اعلام کرده بود: «طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک از جمله طرح‌های ملی است که در راستای کاهش آلودگی هوای کلانشهر اراک در سال ۱۳۸۶ در جلسه هیات وزیران تصویب و در سال ۸۷ به دستور هیات وزیران ابلاغ شد، تا با اجرای آن، اراک از زمره کلان شهرهای آلوده کشور خارج شود اما متاسفانه با وجود گذشت ۱۴ سال از تصویب آن تاکنون کمتر از ۵۰ درصد مصوبات اجرایی شده است.»
شواهد حاکی از آن است که تاکنون کمتر از ۱۰ درصد از میزان اعتبارات تعهد شده طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک تخصیص و کمتر از ۵۰ درصد طرح اجرایی شده که شاید تعلل برخی از سازمان‌ها در اجرای بندهای این طرح از جمله توجه نکردن صنایع آلاینده نسبت به رفع منابع آلودگی و کمبود اعتبار مورد نیاز از دلایل اصلی کندی روند اجرای طرح باشد.
متولی پیگیری مصوبات طرح جامع کاهش آلودگی هوا کیست؟
شدت آلودگی هوای اراک در سال جاری، بر شدت انتقادهای مردمی بر بی توجهی مسوولان امر نسبت به رفع دغدغه آلودگی افزود و موجی از اعتراض‌ها و نارضایتی‌ها را در پی داشت، اما آنچه بر میزان این نارضایتی‌ها افزوده است، عدم پاسخگویی شفاف و صریح مسوولان امر در خصوص چرایی اجرا نشدن کامل طرح جامع کاهش آلودگی هوا از یک سو و نبود متولی مشخص برای پیگیری مصوبات این طرح است، این در حالی است که اظهارات برخی مسوولان در خصوص کاهش تعداد صنایع آلاینده شائبه هایی را دامن زد.
ادعای مسوولان محیط زیست مبنی بر کاهش تعداد صنایع آلاینده!
مرداد ماه سال گذشته مدیرکل وقت حفاظت محیط زیست استان مرکزی طی خبری از کاهش تعداد صنایع آلاینده از ۱۵۵ واحد در سال ۹۲ به ۶۴ واحد در پایان سال ۹۸ و دی ماه گذشته سرپرست محیط زیست استان از ۶۴ واحد به ۴۰ واحد طی سال جاری خبر داد.
کاهش تعداد صنایع آلاینده بر اساس کدام پایش علمی؟
خبری که با واکنش شدید اعضای شورای اسلامی شهر و فعالان زیست محیطی همراه شد، به طوری که رئیس شورای اسلامی کلان شهر اراک در واکنش به این اظهارات گفت: کاهش تعداد صنایع آلاینده استان از ۱۵۵ واحد به ۶۴ واحد بر چه مبنا و پایش علمی صورت گرفته است؟
کسی نمی‌داند کدام صنایع آلاینده هستند!
شهر اراک از دو دهه گذشته در شمار شهرهای آلوده کشور قرار گرفته و با وجود آن که در شهرهای بزرگ کشور منشا آلودگی، بیشتر وسائل نقلیه است، اما در اراک این آلودگی عمدتا ناشی از فعالیت صنایع است، صنایعی که سهم آنان از آلایندگی به درستی مشخص نیست و کسی نمی‌داند این صنایع کدام هستند و آیا این صنایع به درستی سهم خود را در کاهش آلایندگی پرداخت می‌کنند یا خیر!
چرا محیط زیست نام صنایع آلاینده را اعلام نمی‌کند؟
عضو شورای کلانشهر اراک در این رابطه به خبرنگار فارس در اراک می‌گوید: تعداد واحدهای آلاینده در اراک به طور دقیق مشخص نیست و متولی امر نام این واحدها را مشخص نمی‌کند، درخواست داریم که این نهاد طبق اصل حق دسترسی آزاد مردم به اطلاعات، آمار صنایع آلاینده شهر را به پارلمان شهری اعلام کند، آیا اعلام اسامی صنایع آلاینده هوای اراک محرمانه است یا خیر؟
عباس خسروانی با اشاره به اینکه مطالبه‌گری حقوق شهروندان اراکی از محل عوارض آلایندگی صنایع به صورت جدی در شورا آغاز شده است، بیان می‌کند: چندبار از محیط زیست و امور مالیاتی درخواست داشتیم که به صورت واضح نام صنایع آلاینده و میزان واریزی عوارض آنها را اعلام کند، اما مدیران این دستگاه‌ها از اعلام اسامی طفره می‌روند، به راستی چرا مردم نباید بدانند کدام صنایع هوا را آلوده می‌کنند؟
وی اظهار می‌کند: بر اساس تبصره یک ماده ۳۸ قانون مالیات بر ارزش افزوده، واحدهای آلاینده باید با تشخیص و اعلام سازمان حفاظت محیط زیست یک در صد از قیمت فروش خود را به عنوان عوارض آلایندگی پرداخت کنند، این حق مردم است که بدانند آیا صنایع آلاینده سهم خود را پرداخت می‌کنند یا خیر، یا اصلا کدام صنایع مشمول این قانون می‌شوند؟
خسروانی گفت: سازمان محیط زیست و اداره امور مالیاتی باید هرچه سریع‌تر تکلیف عوارض آلایندگی شهر اراک را مشخص کنند.
اراک از نظر آلودگی کلان شهر ابرآلوده است
رئیس شورای اسلامی کلان شهر اراک نیز در این رابطه به خبرنگار فارس در اراک می‌گوید: بر اساس روندی که وزارت کشور معین کرده، در قانون بحث کاهش آلایندگی هوا جمعیت زیر یک میلیون نفر کلان شهر محسوب نمی‌شوند، اما از آنجا که اراک جز شهرهای آلوده است، در زمره کلان شهرها قرار گرفته تا بتواند از مزیت‌هایی که قانون برای کاهش آلایندگی این شهرها در نظر گرفته است، بهره‌مند شود و از مزایای دولتی و قانونی استفاده کند، هرچند عملا بهره‌ای از این قانون نبرده است.
سیدوحیدمیرنظامی می‌افزاید: جای بسی تاسف است که مدیرکل وقت محیط زیست استان در ۳۰ مرداد سال ۹۸ در مصاحبه با یکی از خبرگزاری‌‌های دولتی اعلام می‌کند در دولت تدبیر و امید از سال ۹۲ تا ۹۸ تعداد صنایع آلاینده استان از ۱۵۵ مورد به ۶۴ کاهش یافته است، وی باید پاسخ دهد این کاهش بر اساس کدام کار تحقیقی و رصد علمی صورت گرفته است؟
وی تصریح می‌کند: مسئله تاسف برانگیز این است که به گفته مدیرکل امور مالیاتی تنها ۱۴ صنعت استان که اگر بشود نام آنها را صنعت گذاشت، عوارض آلایندگی پرداخت کرده‌اند، و تاسف برانگیز‌تر اینکه از این تعداد ۱۲ صنعت کوره آجرپزی، یک صنعت کشتارگاه دام شهرداری و مورد دیگر صنعت ایرالکو است!
رئیس شورای اسلامی کلان شهر اراک بیان می‌کند: ایرالکو طی سال‌‌های قبل به درستی به مطالبات مردم در این بخش پاسخ نداده و سهم خود را پرداخت نکرده است که انتظار داریم مدیریت ارشد استان پیگیری کنند تا این عوارض آلایندگی که حق مردم است به مردم داده شود.
میرنظامی با بیان اینکه آلودگی هوا از نظر سلامت و خلق‌و خو بر مردم تاثیر گذاشته و موجب شده بالاترین آمار طلاق، پایین‌ترین نرخ زاد و ولد، بالاترین نرخ مهاجرت، بالاترین نرخ سقط جنین و بالاترین آمار سرطان کشور به نام اراک ثبت شود، ادامه می‌دهد: اراک از نظر جمعیتی کلان شهر نیست، اما از نظر آلودگی هوا جز ابر شهرهای آلوده ایران است.
وی می‌گوید: زمستان امسال اراک آلوده‌ترین شهر کشور بود که می‌طلبد مسوولین شهر و استان با دغدغه بیشتری برای حل این مشکل چاره‌اندیشی کند و دستگاه‌های متولی از جمله محیط زیست صادقانه‌تر به مردم پاسخ دهند.
رئیس شورای اسلامی کلان شهر اراک بیان می‌کند: چرا مسئولان محیط زیست به ما می‌گویند تجهیزات نداریم، خوب بروید بخرید، درصدی از عوارض آلایندگی باید بابت خرید دستگاه‌های پایش آلودگی و تجهیزات فنی در اختیار محیط زیست قرار گیرد، این نهاد باید به درستی اعلام کند صنایع آلاینده کدام هستند و آیا سهم خود را پرداخت می‌کنند یا خیر، نه اینکه از شورا و شهرداری طلب پول کند.
میرنظامی با اشاره به اینکه گفته می‌شود ۲۰۰ میلیارد تومان بابت عوارض آلایندگی به حساب شهرداری واریز شده، تصریح می‌کند: آیا ۲۰۰ میلیارد تومان که آن همه رسانه‌ای شد و جنجال آفرینی کرد، به راستی حق واقعی اراک از آلایندگی صنایع بود؟ ۱۶۲ میلیارد تومان از این مبلغ تنها بابت خرید ۴۵ دستگاه اتوبوس هزینه شد، بالای ۱۰۰ صنعت آلاینده در اراک وجود دارد، محیط زیست باید گزارش مستندی ارائه دهند که چگونه تعداد صنایع آلاینده کاهش یافته است؟ و چرا تنها ۱۴ صنعت سهم آلایندگی را پرداخت کردند و چرا با صنایعی که پرداخت نکردند برخوردی نشده است؟
وی می‌گوید: اداره محیط زیست و مالیات باید به صورت شفاف تعداد صنایع آلاینده و میزان پرداخت سهم عوارض آلایندگی را اعلام کنند اگر عوارض آلایندگی صنایع پرداخت شود به صورت واقعی درآمد شهرداری بالای ۴ هزار میلیارد تومان خواهد بود.
رئیس شورای اسلامی کلان شهر اراک بیان می‌کند: از مجموع عوارض آلایندگی سهم اراک ۴۵ درصد، شازند ۴۵ درصد وخنداب ۱۰ درصد است، باید توجیه علمی شود که چرا شهری که ۶۰۰ هزار نفر جمعیت دارند ۴۵ درصد سهم می‌برد و شازند که نیمی از جمعیت را اراک را دارد به نسبت مساوی از این عوارض سهم ببرد، درحالی که همه می‌دانیم وزش باد از غرب به شرق جریان باد قرار دارد و آلودگی به سمت اراک می‌آید، و سهم عوارض آلاینده باید بر اساس سرانه جمعیتی و یا تاثیرپذیری از شدت آلایندگی صنایع در نظر گرفته شود.
میرنظامی ادامه می‌دهد: برخی از صنایع به بخش خصوصی واگذار شده و صاحبان این صنایع ابرمیلیارد هستند و بلوک‌های بزرگی از سهام شرکت‌ها در اختیار دارند؛ شرعا و قانون پسندیده نیست مواهب این صنعت به جیب عده‌ای خاص برود و گرفتاری و آلودگی آن نصیب مردم شود، انتظار می‌رود دادستانی به عنوان مدعی العموم حقوق مردم را از این دستگاه مطالبه کند.
به گزارش فارس بر اساس ماده ۴ آیین‌نامه اجرایی ماده (۴۵) قانون وصول برخی از درآمدهای دولت کارخانجات،کارگاه‌ها و واحدهای صنعتی و معدنی موظفند یک در هزار فروش تولیدات خود اعم از کالا و خدمات را در هر سال به حساب جداگانه‌ای‌واریز و از محل وجوه این حساب هزینه‌های مربوط به حفاظت محیط زیست و کنترل آلودگی‌ها را طبق مقررات این آیین‌نامه پرداخت کنند، همچنین بر اساس ماده ۷ آیین‌نامه اجرایی ماده (۴۵) این قانون کارخانجات و کارگاه‌ها و واحدهای صنعتی موظفند منفرداً یا مشترکاً در چارچوب واحدهای مستقر در شهرک‌ها و مجتمع‌های صنعتی، در زمینه حفظ‌محیط زیست و جبران زیان ناشی از آلودگی‌ها و ایجاد فضای سبز مشجر و جذاب آلودگی‌ها تحت نظر و با موافقت قبلی سازمان حسب مورد اقداماتی را از محل وجوه موضوع ماده (۴) این آیین‌نامه به عمل آورند که به گفته رئیس شورای اسلامی کلان شهر اراک بسیاری از صنایع نسبت به این قوانین بی‌توجه هستند و اقدامی در این راستا به عمل نیاورده‌اند که مردم انتظار دارند این صنایع در راستای کاهش و حذف آلایندگی بخشی از درآمدهای خود را به این امر مهم اختصاص دهند.
چرایی عدم اجرای صحیح و کامل طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک، ضعف مدیریت و نبود اعتبار لازم، مشخص نبودن روند شناسایی واحدهای آلاینده، نبود لیست مشخص از صنایع آلاینده، عدم شفاف سازی در خصوص میزان پرداختی سهم صنایع از آلودگی هوا، عدم پیگیری مسوولان امر در خصوص اختصاص عوارض آلایندگی به شهر، فرار مسوولان محیط زیست از شفاف سازی صنایع آلاینده و… از مهم‌ترین مسائلی است که مسوولان باید نسبت به آن پاسخ دهند.
*************
گزارش از حمیدرضا جلالی
