اثرات خشکسالی بر امنیت غذایی
عضو هیات علمی گروه اگروتکنولوژی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: با توجه به اینکه بارش‌ها در چندسال اخیر کاهش قابل توجهی داشته در تولید محصولات کشاورزی در خیلی از مناطق نیز مشکلاتی ایجاد کرده است. بر همین اساس تولید غذا یا میانگین عملکرد محصولات کشاورزی نیز کاهش پیدا می‌کند.
بهنام کامکار در گفت‌وگو با ایسنا در رابطه با خشکسالی و اثرات آن بر امنیت غذایی اظهار کرد: با توجه به اینکه در کشور ما عوامل محدودکننده تولید از جمله محدودیت آب وجود دارد و از طرفی نیز سیستم‌های پیشرفته آبیاری در اغلب مزارع به ویژه در مزارع سنتی و زمین‌هایی با مساحت پایین موجود نیست، خشکسالی مشکلات زیادی را ایجاد خواهد کرد. در این میان حتی محصولاتی که نیاز آبی کمی دارد نیز از این مساله مستثنی نبوده و تنش خشکی را تجربه می‌کند که تمام این موارد منجر به کاهش تولید خواهد شد.
وی با اشاره به اثرات خشکسالی بر تولید محصولات کشاورزی و عملکرد آن افزود: ما با کاهش تولید در اغلب مناطق و به ویژه مناطقی که الگوهای کشت خود را بر اساس الگوهای کشت کم‌آب‌بر تنظیم نکرده‌اند، مواجه خواهیم شد. این اتفاق در مناطقی که توان آب‌دهی منابع آب به هر دلیلی کاهش پیدا کرده و امکان برداشت آب زیرزمینی نیز کاهش دارد، به مراتب شدیدتر است.
عضو هیات علمی گروه اگروتکنولوژی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: با توجه به اینکه بارش در چند سال اخیر کاهش قابل توجهی داشته، همین موضوع در تولید محصولات کشاورزی در خیلی از مناطق مشکلاتی ایجاد کرده است. بر همین اساس تولید غذا یا میانگین عملکرد محصولات کشاورزی نیز کاهش پیدا می‌کند.
کامکار با اشاره به اینکه سرزمین ما دارای اقلیم‌های متفاوتی است و امکان تولید محصولات متفاوت را نیز دارد، گفت: این نکته را نباید فراموش کرد که برخی محصولات مانند گندم محصولات راهبردی و استراتژیک است و تا زمانی که جایگزین مناسب برای آن پیدا نشود، امکان دارد امنیت غذایی مردم در این شرایط متاثر شود. عمده غذا در کشور ما را کربوهیدات‌ها تشکیل می‌دهد. اگر وضعیت خشکسالی تداوم پیدا کند و با توجه به اینکه از قبل به دنبال جایگزینی برای این محصولات نبوده‌ایم، با کاهش تولید این محصولات راهبردی روبه‌رو خواهیم شد و این کاهش تولید امنیت غذایی کشور را در آینده نه چندان دور به خطر خواهد انداخت.
وی هشدار داد: اگرچه امروز منابعی برای تامین مواد غذایی لازم در حوزه محصولات استراتژیک و راهبردی داریم اما مطمئنا به مرور زمان و تداوم خشکسالی و موضوع تغییر اقلیم در آینده احتمالا در زمینه امنیت غذایی کشور دچار مشکلاتی از لحاظ تامین سبد غذایی کامل خواهیم شد.
کامکار با اشاره به مسائل سیاسی و تاثیر آن بر امنیت غذایی کشور اظهار کرد: اگر تحریم‌هایی که علیه کشور مطرح است، ادامه پیدا کند و بعضی از محصولات بلوکه شود و امکان واردات آن وجود نداشته باشد، به همان نسبت مشکلات ما در این زمینه دوچندان خواهد شد.
عضو هیات علمی گروه اگروتکنولوژی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص اثرات غیر مستقیم خشکسالی بر تولید محصولات کشاورزی بیان کرد: برای مثال زمانی که تولید گیاهان علوفه‌ای کاهش داشته باشد، صنعت دامپروری نیز تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت. زمانی که صنعت دامپروری متاثر از از خشکسالی باشد، در بخش‌های دیگر سبد غذایی مانند لبنیات و گوشت تاثیر چنین موضوعی دیده شده و این اقلام از سبد غذایی مردم حذف خواهد شد.
کامکار خاطرنشان کرد: در حال حاضر ما به همان منابع اندک زیرزمینی دل خوش کرده‌ایم که آن هم روزی تمام خواهد شد. آب‌های زیرزمینی به واسطه کمبود بارش‌ها جایگزین نخواهد شد. بنابراین در آینده همین محصولات کشاورزی را هم نمی‌توانیم تولید کنیم و با مسائل عدیده دیگری در رابطه با تولید غذا در کشور مواجه خواهیم شد.
وی با بیان اینکه برای جلوگیری از اثرات مخرب خشکسالی چندین راهکار قابل بررسی است، ادامه داد: یکی از این راهکارها محافظت از منابع آب است که بارها در این مورد به مسئولان تذکر داده شده ولی به دلایلی به این هشدارها توجهی نشده است. گام اول برای مدیریت شرایط کنونی حفظ منابع آب است که روش‌های زیادی برای آن وجود دارد.
امروز در دنیا سیلاب از یک پدیده مخرب به یک فرصت تبدیل شده است
عضو هیات علمی گروه اگروتکنولوژی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: با توجه به سیل‌هایی که در چند وقت گذشته در مناطقی مختلف کشور رخ داد، اگر راهکاری برای حفظ و نگهداری این آب‌ها داشتیم، شاید تا سال‌ها نیاز آبی ما در همان مناطق تامین می‌شد اما متاسفانه ما در حوزه استفاده از منابع آبی مدیریت نداریم. امروز در دنیا سیلاب از یک پدیده مخرب به یک فرصت تبدیل شده است ولی متاسفانه در کشور ما حداقل زیرساخت‌های لازم برای حفظ منابع آب وجود ندارد.
کامکار بیان کرد: بیش از ۷۵ درصد مصارف آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و نقش صنعت، مصارف شهری و… بسیار اندک است. اولین راهکاری که برای رفع مشکل کمبود آب به واسطه خشکسالی‌ها پیش‌بینی و توصیه می‌شود، این است که دست از تولید برخی محصولات و تولیدات در جای نامناسب بکشیم. برای مثال نباید در کشور و در قلب کویر دست به تولید هندوانه و خربزه بزنیم.
وی اضافه کرد: بهترین راهکار قابل ارائه، تعریف سطوح آمایشی مختلف و آمایش دقیق کشاورزی در کشور است. بعد از انجام آمایش کشاورزی و زمانی که ما به این نتیجه رسیدیم که کدام اراضی مناسب زراعت است، باید مشخص کنیم چه گیاهانی در این اراضی کاشته شود. به بیان علمی‌تر موضوع تغییر الگوهای کشت مطرح است. یعنی ما راهی نداریم جز اینکه الگوهای کشت خود را بر اساس عامل محدودکننده آب تنظیم کنیم. ما باید این موضوع را قبول کنیم که کشور ما در مختصاتی قرار دارد که در آینده آب نخواهد داشت و کمبود آن به یک معضل ملی تبدیل خواهد شد.
کامکار در خصوص نقش دانشگاه برای حل مشکلات ایجاد شده ناشی از خشکسالی عنوان کرد: دانشگاه هرگز نمی‌تواند مرجعیت خود را به عنوان یک عامل اثرگذار در حوزه عملیاتی کشاورزی تعیین کند، مگر اینکه در قالب کارهای تیمی متخصصان را گرد هم بیاورد.
وی اضافه کرد: مشکل اصلی که در این زمینه وجود دارد، این است که سازمان‌های اجرایی زیرمجموعه مانند سازمان جهادکشاورزی و سازمان هم‌تراز این مجموعه در دانشگاه به نام مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی از هم فاصله بسیاری دارند و اعتماد و اطمینان بین این ۲ وجود ندارد. ما در این زمینه متخصصان زیادی داریم که می‌توانند انقلاب ایجاد کنند ولی هیچ زمانی از تخصص این افراد برای طراحی نظام‌ها و بعد اجرای پروژه‌های مرتبط با آن استفاده نشده است.
