استفاده بهینه از پساب فاضلاب بوشهر راهکار گذر از بحران خشکسالی
پساب فاضلاب آب نامتعارفی که در شرایط معمولی از آن استفاده نمی‌شود اما کارشناسان معتقدند با توجه به وضعیت بحرانی خشکسالی طولانی مدت در این استان این آب خاکستری تنها منبع پایداری است که می‌توان با مدیریت اصولی و نوآورانه آن، آینده‌ای بدون بحران را برای شهر خشکی مانند بوشهر متصور شد.
به گزارش ایرنا، ۸۵ درصد از مساحت کشور ایران در اقلیم خشک، نیمه خشک و فراخشک واقع شده است و کشوری با چنین اقلیم و میانگین بارندگی کمتر از سطح متوسط جهان، ۷۰ درصد زمان یک دهه اخیر را با خشکسالی دست و پنجه نرم کرده و این وضعیت باعث کاهش شدید منابع آب سطحی و زیرزمینی شده است.
بر اساس مدل‌های هواشناسی، در ۳۰ سال اخیر خشکسالی در استان بوشهر رو به افزایش بوده است که باعث شده تا آورد رودخانه‌های اصلی این استان از ۲.۵ میلیارد مترمکعب در سال به کمتر از ۵۰۰ میلیون مترمکعب کاهش یابد و پیش بینی می‌شود این روند افزایشی خشکسالی ادامه یابد.
با توجه به کاهش آورد رودخانه‌ها و پیشرفت فناوری پمپاژ در عصر معاصر، سوق یافتن بهره‌برداران به سوی آب‌های زیرزمینی در ۵۰ سال اخیر، منابع آب زیرزمینی را که در طول هزاران سال به وجود آمده اند به شدت تحت فشار قرار داده و اکنون سالانه ۳۰ میلیون مترمکعب بیش از ظرفیت و توان سفره‌های آب زیرزمینی از این منابع در استان بوشهر برداشت می‌شود.
افزایش جمعیت و نیاز بیشتر به غذا باعث تقاضای بیشتر برداشت آب شده است و با وجود کاهش منابع آبی، شاهد اضافه برداشت چاه‌های مجاز و حفر غیرمجاز هستیم بطوریکه سرانه آب در استان بوشهر از ۱۰ هزار مترمکعب در بلند مدت به ۷۰۰ مترمکعب کاهش یافته است، یعنی میزان آب موجود به ازای هر نفر در استان کم شده است.
بر اساس اعلام شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر همه شاخص‌های کنترل منابع آب مثل شاخص معروف “فالکن مارک” در این استان بوشهر دچار کمبود شدید منابع آب هستیم، به طور نمونه در منطقه تنگ ارم، در ۹ سال اخیر، سطح آب‌های زیرزمینی ۱۵ متر افت داشته است، بطوریکه بسیاری از چاه‌های این منطقه خشک شده است.
استان بوشهر دارای ۱۶ محدوده مطالعاتی منابع آب است که از این شمار، ۱۲ محدوده در وضعیت ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند و چهار محدوده دیگر نیز ساحلی و بدون ظرفیت کشاورزی هستند.
بر خلاف منابع آب سطحی مثل رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، بحران آب‌های زیرزمینی با چشم قابل رصد نیست و همین موضوع باعث شده تا شدت بحران برای عموم مردم ملموس نباشد، کم شدن حجم آب موجود در آبخوان‌ها موجب افزایش تعداد، و عمق کف شکنی برای دستیابی به منابع آب زیرزمینی شده است، در برخی از دشت‌های استان بوشهر، این کف شکنی تا عمق آبخوان حتی تا سنگ کف و عبور از آن نیز ادامه یافته است.
این وضعیت باعث شده تا فروچاله ها همانند زلزله‌ای خاموش و بی صدا در استان بوشهر در محدوده طلحه – فاریاب شناسایی شود.
منبع آبی پایدار ۱۱۰۰ میلیارد تومانی فرصتی که تهدید شده‌است
آب‌های نامتعارف شامل همه آب‌هایی است که به طور معمول و مرسوم از آنها استفاده نمی‌شود از جمله آب‌های شور، لب شور و خاکستری مثل پساب فاضلاب، آب‌های صنعتی و گوگردی است و آنطور که مدیرمحیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت سهامی آب منطقه‌ای بوشهر و پژوهشگر حوزه آب می گوید: استقرار برنامه جامع سازگاری با کم آبی این استان و مدیریت منابع آب های نامتعارف راهکارهای عبور از شرایط کنونی بحران خشکسالی در استان بوشهر است.
این پژوهشگر حوزه آب ادامه داد: پساب فاضلاب شهر بوشهر؛ پتانسیل بالقوه اقتصادی، کشاورزی، صنعتی و حتی گردشگری است که بدون استفاده راهی دریا می‌شود و به معضلی ۲۰ ساله برای محیط زیست بدل شده است.
مدیرمحیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت سهامی آب منطقه‌ای بوشهر با استناد به مقالات تالیف شده، ارزش اقتصادی پساب‌های شهر بوشهر را سالانه ۱۱۰۰ میلیارد تومان برآورد و می افزاید: با سرمایه گذاری نزدیک به ۱۰۰ میلیارد تومان می‌توان به این منبع آب پایدار، برای استفاده در مصارف صنعت، کشاورزی، فضای سبز و تغذیه آبخوان استفاده کرد.
آب بعد از مصارف گوناگون تبدیل به فاضلاب می‌شود که آن را به نام‌های متعددی از جمله پساب، چرک آب و گندآب می شناسیم که ممکن است خانگی و یا ترکیبی از خانگی، صنعتی و کشاورزی باشد، پساب‌ها باید قبل از دفع به آب‌های پذیرنده، تصفیه شود تا بیماری‌های واگیر ناشی از آلودگی‌های آن مهار و بهداشت عمومی تامین شود.
استفاده از پساب فاضلاب از ظرفیت‌های بالقوه، متعدد و فراموش شده استان بوشهر است که به گفته احمد محمدی زاده استاندار بوشهر باید برای درختکاری و راه اندازی صنایع چوب به کار گرفته شود.
این درحالی است که روزانه ۳۸ هزار مترمکعب فاضلاب در شهر بوشهر تولید و وارد تصفیه خانه می‌شود اما این پساب قیمتی به دلیل نداشتن سرمایه گذار بدون استفاده به دریا می ریزد.
آنطور که مدیرمحیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت سهامی آب منطقه‌ای بوشهر می‌گوید: تصفیه خانه فاضلاب شهر بوشهر از دهه ۷۰ در مدار فعالیت قرار گرفت و سالانه ۱۵ میلیون مترمکعب فاضلاب وارد آن می‌شود که باید براساس استانداردهای مورد تائید اداره کل حفاظت محیط زیست تصفیه و بعد رها سازی شود اما در این ۲۴ سال هیچ گاه این فاضلاب در حد استانداردها به صورت کامل تصفیه نشده و با تصفیه ناقص، رها و وارد محیط و دریا شده است.
رها سازی فاضلاب آلوده و نشتی آن باعث آلودگی محیط پیرامونی انسانی، روستاهای مجاور و محیط دریایی شده و خسارت‌های زیادی را به محیط زیست وارد می‌کند؛ هرچند همزمان با ورود ما به منطقه برای گرفتن عکس نیزارها و آن بیشه زارها تا حدودی خشک شده بود اما باز هم آثار باقی مانده آن موجب بوی بد و مشمئز کننده و تبدیل به زیستگاه مناسبی برای انواع جانوران موذی شده که ناقل بیمارهای خطرناکی برای مردمی هستند که در همسایگی آن به سر می برند.
با توجه به اینکه استان بوشهر از استان‌های خشک کشور به شمار می‌رود در شرایط خشکسالی و کم آبی شایسته نیست این پساب قیمتی در اطراف شهرها به این صورت رها یا به دریا سرازیر شود این درحالی است که باید تصفیه پساب و استفاده از آن در بخش‌های صنعت و کشاورزی در دستور کار قرار گیرد و تا زمانی که این اتفاق محقق نشود وضعیت کم آبی بوشهر بهتر نخواهد شد.
به اعتقاد مظفری زاده در مقابل ادامه روند خشکسالی‌ها و کاهش منابع ناپایدار سطحی و زیرزمینی، پساب بوشهر به عنوان یک منع آب پایدار و با کیفیت است که نه تنها کاهش نمی یابد بلکه هر سال به میزان آن اضافه می‌شود به نحوی که پیش بینی می شود تا سال ۱۴۲۵ میزان تولید پساب این شهر به ۲۹ میلیون مترمکعب افزایش یابد.
او این را هم اضافه می‌کند که ۹۶ درصد کل منابع آب سطحی و زیرزمینی بوشهر معادل یک میلیارد مترمکعب با شوری بالای سه تا ۱۰۰ هزار مشخص شده این درحالی است شوری پساب بوشهر از ۹۶ درصد منابع آب بوشهر بهتر و در حد سه تا پنج هزار است که این بیانگر کیفیت بالای آن است.
مظفری زاده می‌گوید: سرمایه گذاران متعددی وارد بوشهر می‌شوند اما به دلیل مشکلات اداری به نتیجه نمی رسند که اگر چنین سرمایه گذاری ای انجام شود یک مصیبت محیط زیستی ۲۰ ساله به پتانسیل اقتصادی، گردشگری و اشتغال‌زایی برای استان تبدیل می شود.
ضرورت تصفیه کامل پساب فاضلاب بوشهر
پساب نیمه تصفیه بوشهر که به “ویترین نازیبا و متعفن” در ورودی شهرهای بوشهر، دلوار و عالیشهر تبدیل شده و موجب رشد و گسترش حشره‌های بیماری زا، ایجاد بیماری های پوستی و تنفسی برای شناگران در ساحل بوشهر ودلوار، رشد نیزارها و خطر آتش سوزی و خطرات ناشی از آن، تهدید امنیت خطوط انتقال برق، زه‌دارشدن شدید زمین‌های مجاور و مرگ و بیماری موجودات دریایی و ماهی‌ها است.
در این بین شنیدن حرف‌های شهروندان ساکن در شهر جدید عالی شهر خالی از لطف نیست؛ به گفته آرش ابنی، تصفیه ناقص و رهاشدن بخشی از پساب در محیط باعث ایجاد بوی نامطبوع و جمع شدن حشرات و جانداران موذی شده که بسیار آزار دهنده است.
او به خبرنگار ایرنا می‌گوید: حالا با ارتقای تصفیه خانه، نیزارهای ورودی به شهر جدید عالی شهر کمتر شده اما باز هم بقایای آن نیزارها و محیط آلوده وجود دارد و بویژه تابستان‌ها بوی نامطبوع اهالی و رهگذران را آزار می‌دهد.
ابنی، یکی از خواسته‌های بحق ساکنان شهر جدید عالی شهر را تعیین تکلیف این مساله زیست محیطی عنوان می‌کند چرا که این مشکل افزون براینکه موجب اذیت آنها می‌شود که باید هر روز از این مسیر عبور کنند، جلوه و چهره نازیبایی برای گردشگران نیز به یادگار می‌گذارد.
حال آنکه می توان با استفاده از این حجم آب بالغ بر ۲۰ هزار هکتار جنگل‌کاری و در ضمن آبخوان‌هایی مانند اَهرَم را که در فاصله ۲۰ کیلومتری تصفیه خانه فاضلاب بوشهر قرار دارد و از شرایط بحرانی برخودار است، با تزریق ۲ تا سه میلیون مترمکعب آب احیا کرد.
رونق گردشگری و طبیعت گردی بومی و ملی، بهبود شرایط روحی روانی کودکان و ساکنان شهرها و روستاهای مجاور با استفاده از محیط سبز و کلبه های جنگلی و کاهش نیاز به مسافرت به مناطق دور دست برای دستیابی به یک محیط سرسبز و زیبا، پرورش زنبور عسل، آهو و حل معضل باغ شهری‌ها و کاهش مصارف غیر مجاز آب شرب، تامین آب شهرک‌های صنعتی و منطقه ویژه اقتصادی و دیگر صنایع پیرامونی، ایجاد کارخانه چوب و کاغذ و توسعه صنایع وابسته و کمک به حفظ جنگل‌های طبیعی کشور، کاهش آلودگی هوا و ترسیب کربن، خنکی و کاهش دمای حدود چهار درجه ای، افزایش بارش تا ۲۰ درصد، افزایش تنوع گیاهی و جانوری، احیا و تعادل بخشی آبخوان‌ها و دشت‌های مجاور، رفع خطر آتش سوزی نیزارها، رفع بیماری زایی و بوی بد کنونی پساب‌های رها شده برخی از دیگر مزایایی است که مظفری زاده برای تصفیه تکمیلی و بهره برداری بهینه از پساب شهر بوشهر عنوان می‌کند.
آنطور که رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بوشهر می‌گوید مجوز احداث و استقرار تصفیه خانه فاضلاب با استانداردهای زیست محیطی و استفاده از این پساب برای مصارف کشاورزی و سایر مصارف صادر شد اما با توجه به مشکلات اعتباری این الزامات محقق نشده و از این پساب قیمتی در مصارف تعیین شده استفاده نشد.
به گفته صادق پورسالم تصفیه ناقص فاضلاب و نشتی آن را با توجه به وجود آلاینده های بالای زیستی محل مناسبی برای رشد و نمو ویروس‌ها عنوان کرد و معتقد است حضور پرندگان مهاجر در این تالاب و شکار آنها از سوی شکارچیان با توجه به تغذیه ای که از این تالاب می‌کنند از نظر بهداشتی معضلاتی را به وجود آورده است.
او می‌گوید: هرچند محیط زیست گشت و کنترل و برخوردهایی در منطقه با شکارچیان انجام می‌دهد اما این منطقه از نظر بهداشتی خطرناک و با توجه به تغذیه ای که پرندگان از این تالاب دارند مناسب شکار نیست.
پورسالم ادامه می‌دهد: در زمان حاضر خروجی پساب فاضلاب شهر بوشهر قابلیت بهره برداری ندارد به همین دلیل الزاماتی برای آنها مشخص و اخطارهای متعدد برای حل این مشکل داده شده و پی گیری‌هایی از سوی بازرسی استانداری انجام شده است.
البته او این را هم گفت که در زمان حاضر حوضچه‌های تصفیه خانه فاضلاب سیمانی و نسبت به گذشته بهبود یافته و به تازگی نیز شرکت آبفا بوشهر طرحی در بحث هوادهی و تکمیل سیستم فرایند تصفیه خانه ارائه داده که در صورت اجرا سیستم تصفیه و کلرزنی انتهایی تکمیل می‌شود.
از نظر رئیس ادره حفاظت محیط زیست شهرستان بوشهر با توجه به اینکه پساب تصفیه شده فاضلاب امکان استفاده در کشاورزی غیر مثمر و فضای سبز شهری را دارد امیدواریم با توجه به وعده ای که آب و فاضلاب در این زمینه داده شاهد تکمیل این تصفیه خانه باشیم و یکی از مطالبات به حق مردم بوشهر در زمینه جمع کردن این آلودگی تحقق یابد.
آغاز اجرای پروژه ارتقای تصفیه‌خانه فاضلاب بوشهر
تصفیه خانه فاضلاب شهر بوشهر در تقاطع جاده ساحلی به سمت شهر دلوار در هشت کیلومتری جاده شهر جدید عالی شهر واقع شده است که در زمان حاضر برای کاهش مشکلات آن با توجه به افزایش اشتراک فاضلاب بوشهر و روند توسعه شبکه گذاری در محله های مختلف پروژه ارتقای ظرفیت آن از ۳۰ هزار به ۵۰ هزار مترمکعب در حال اجرا است.
مطالعات فاضلاب شهر بوشهر از سال‌های ۷۱ و ۷۲ آغاز و از سال ۷۶ این پروژه وارد مدار بهره برداری قرار گرفت و در زمان حاضر ۴۰۰ کیلومتر شبکه فاضلاب اجرا و ۶۰ هزار مشترک فاضلاب در این شهر روزانه ۳۸ هزار مترمکعب فاضلاب تولید و روانه شبکه جمع آوری ایستگاه‌های پمپاژ و تصفیه خانه فاضلاب بوشهر می‌شود.
براین اساس فاضلاب هر منطقه جمع آوری و به وسیله ایستگاه پمپاژ به ایستگاه اصلی منتقل و پس از آن به وسیله ۲ خط انتقال به طول ۱۵ کیلومتر به تصفیه خانه منتقل و سپس و وارد حوضچه هایی می شود که عملیات تصفیه روی آن انجام و پساب به وسیله کانالی به دریا هدایت می‌شود.
آنطور که عبدالحمید حمزه‌پور مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب بوشهر در آیین افتتاح فاز نخست طرح ارتقا تصفیه خانه فاضلاب بوشهر اعلام کرد: تصفیه‌خانه فاضلاب بوشهر حداکثر توان تصفیه ۳۰ هزار متر مکعب فاضلاب در شبانه روز را دارد حال آنکه در زمان حاضر۳۸ هزار متر مکعب ورودی داشته و این امر موجب اختلال در روند تصفیه فاضلاب این شهر شده است.
براساس گفته حمزه پور قرار است در اجرای طرح ارتقای تصفیه خانه فاضلاب شهر بوشهر وضعیت کانال‌های خروجی و ورودی آن نیز بهبود یابد و برای ارتقای کیفیت پساب فاضلاب خروجی نیز قرار است تاسیسات هواده خریداری شده نصب و همچنین احداث ساختمان کلرزنی پساب خروجی برای ارتقای کیفیت فاضلاب خروجی در دست اجرا است.
معاون بهره برداری و توسعه فاضلاب شرکت آبفا بوشهر به خبرنگار ایرنا می‌گوید: این شرکت تمام تلاش خود را برای سر و سامان دادن وضعیت فاضلاب و استفاده از این پساب دارد اما برای اجرای پروژه‌های مختلف در این بخش سرمایه گذاری سنگینی لازم است که باید تدبیری برای آن اندیشید.
به بیان روح الله دوانی سیستم استفاده شده در تصفیه خانه فاضلاب بوشهر به صورت لاگونی “برکه‌ای تثبیت” است که فاضلاب در آن به صورت نیمه تصفیه شده تولید و بدون استفاده وارد دریا می‌شود.
او اذعان می‌کند که یکی از ایرادهای استفاده از سیستم برکه ای تثبیت در تصفیه خانه‌های فاضلاب ایجاد نیزارها است؛ هرچند در زمان حاضر به دلیل اضافه کردن یک کانال ۱.۵ کیلومتری دیگر کانال‌های انتقال از ۱.۵ به سه کیلومتر افزایش یافته و تلاش شده نشتی فاضلاب به وجود نیاید و همین امر باعث شده در زمان حاضر تا حدودی این نیزارها خشک شود اما باز هم در مقاطعی از سال این نیزارها در ورودی شهر جدید عالی شهر و جاده ساحلی به سمت شهر دلوار رشد می‌کنند و این منطقه را به ویترین نازیبا و متعفنی در ورودی شهرهای بوشهر، دلوار و عالیشهر تبدیل کرده که نظر هر تازه واردی را به خود جلب می‌کند.
دوانی با بیان اینکه در زمان حاضر به دلیل انجام یک سری کارهای تکمیلی و خارج شدن یک خط جریان عملیات تصفیه به صورت کامل انجام نمی شود ادامه می‌دهد امید می‌رود سال آینده با تکمیل عملیات اجرایی و نصب هواده ها در لاگون ها شرایط تصفیه و پساب خروجی از وضعیت بهتری برخوردار شود.
البته او این را هم گفت همچنین اسناد مزایده پساب خروجی برای تعیین سرمایه گذار در شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور تصویب وپیش بینی می شود تا قبل از پایان سال جاری مزایده آن برگزار شود که امید می رود با استقبال سرمایه گذاران روبرو شود که در صورت استقبال می توان امیدوار بود در آینده نزدیک بخش عمده ای از مشکلات پساب بوشهر برطرف شود.
به گفته دوانی بر این اساس سرمایه گذار در ازای انجام کارهای تکمیلی تصفیه خانه برای مدت معینی مالک پساب می شود و در ازای آن برای شرکت آب و فاضلاب عملیات ارتقای تصفیه خانه را انجام می دهد.
از نظر دوانی مشکل اصلی در این بخش را بحث زمین عنوان می کند چون زمین‌های اطراف تصفیه خانه شوره زار هستند و شوری خاک از شوری آب دریا بیشتر است و همین امر کار سرمایه گذار را که باید آب را منتقل کند هزینه بر و سخت کرده است.
او ادامه می‌دهد همچنین در کنار اجرای این طرح بعد از انجام یک سری کارهای تحقیقاتی در زمینه کاشت گیاهان شور پسند و درختان غیر مثمر؛ ۲۰ هکتار زمین و ۲۰ لیتر در ثانیه پساب برای کاشت درختان غیر مثمر چوب به یک سرمایه گذار واگذار شده است.
چنانکه بر می آید پروژه استفاده از پساب فاضلاب بوشهر معطل یک سرمایه گذار است چون این پروژه بسیار هزینه بر است و با توجه به زمین‌های شور اطراف و نبود صنایع آب بر که این تصفیه در اختیار آن قرار گیرد در بوشهر تنها صنایع چوب است که می توان با استفاده از این پساب این صنعت را رونق داد.
فاضلاب یک منبع پایدار تولید آب به شمار می‌رود چرا که آب رودخانه ها، چاهها و منابع زیرزمینی همه وابسته به بارندگی هستند و در این روزگار خشکسالی با کاهش و حتی با خشک شدن این منابع روبرو هستیم اما تولید فاضلاب به عنوان یک منبع پایدار به شمار می رود که نه تنها هیچ وقت قطع نمی‌شود بلکه بر مقدار آن افزوده نیز می‌شود و امید می رود که روزی برسد با استفاده از این پساب بوشهری زیبا و سرسبز در آینده داشته باشیم.
