تداوم خشکسالی در خراسان جنوبی؛ ۸۰ درصد ظرفیت سدها خالی شد
گرچه مردمان خطه کویری خراسان جنوبی سال‌هاست با تومور بدخیم خشکسالی و کم بارشی مبارزه می‌کنند اما این روزها صدای ناقوس کم آبی هم بلند شده و ۸۰ درصد ظرفیت سدهای استان خالی است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، اخبار هواشناسی را که نگاه می‌کنی، برای برخی استانها بارش باران پیش‌بینی می‌شود اما خبرها برای خراسان جنوبی همیشه به جز سردی هوا چیز دیگری ندارد. سردی که با خشکسالی و کم بارشی عجین شده است.
آری سال‌هاست حیات اقتصادی و اجتماعی خراسان جنوبی تحت تاثیر قهر طبیعت و معضلی بزرگ به نام خشکسالی قرار گرفته و حال و روز خوشی ندارد. زخمی کهنه که فشار زیادی به کشاورزی این خطه وارد کرده است به گونه‌ای که این احتمال می‌رود که در آینده نزدیک با چالش مواجه شود.
خراسان جنوبی چهارمین سرزمین خشک ایران است که مردم آن در این برهه سخت با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند و برای گذر از بحران خشکسالی باید چاره اساسی اندیشید.
فریاد العطش از گوشه گوشه پهنه کویری خراسان جنوبی به گوش می‌رسد. نوای نی چوپانی، جیرینگ جیرینگ زنگوله‌ها، شر شر آبشارها و چشمه سارها دیگر چون گذشته بر گوش جان نمی‌نشیند. زمین تشنه‌تر از همیشه است و انگار قهر طبیعت هم تمامی ندارد.
خساست آسمان مدت‌هاست بر سر مردمان این دیار سایه افکنده و خشکی و تشنگی زمین ماجرای ۲۰ ساله دارد.
نزدیک به دو دهه از عمر قهر طبیعت با این سرزمین می‌گذرد و اگر چه باران‌های سیل آسا در برهه‌ای کوتاه در دو سال گذشته بارقه‌ای از امید در دل دامدار و کشاورز کاشت اما پس از این جوشش یکباره چشمه آسمان بسته شد و حالا بیش از یک سالی می‌شود که دوباره تشنه کامی نصیب این سرزمین است.
مزارع و دشت‌ها خشک و سفره‌های آب‌های زیر زمینی به پایین‌ترین حد خود رسیده‌اند. این روزها دامدار و کشاورز استان که همیشه چشمشان به چشمه آسمان بوده تا دسترنج شأن جان گیرد و زندگی را بر کامشان خوش کند با گذر از این برهه‌های سخت و خشکسالی با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند.
حال که ابرهای پاره پاره دیگر نمی‌غرند و خشم خود را فرو می‌خورند و بر سر زمین نمی‌بارند باید منتظر گشایش ماند تا درهای رحمت حق گشوده شود و در این سال‌های خشک برای گذر از بحران خشکسالی چاره‌ای زمینی کرد.
خشکیدن چشمه آسمان که از اواخر دهه ۷۰ آغاز شد با گذشت دو دهه انگار قصد جدایی ندارد. انگار سرنوشتی چون مردم سیستان در انتظار خراسان جنوبی است.
اخبار حاکی است خراسان جنوبی چهارمین سرزمین خشک ایران است و اگر چه طرحی چون انتقال آب از دریای عمان در برنامه بلند مدت برای آبرسانی به این خطه در دستور کار است و گویا تا چند سال آینده این اتفاق رقم خواهد خورد اما تجربه نشان داده که بسیاری از کلان پروژه‌ها تا به سرانجام رسیدن راه پر طول و درازی در پیش دارند.
اخبار ناخوش هواشناسی
رئیس گروه پیش‌بینی و صدور پیش‌آگاهی‌های جوی اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه از ابتدای سال آبی جاری تاکنون میزان بارش‌ها حکایت از کاهش ۶۷ درصدی در این استان دارد گفت: سال آبی – زراعی گذشته در این مدت ۲۵ میلیمتر بارش گزارش شده بود که این میزان در جاری به ۸.۲ میلیمتر رسیده است.
نخعی با بیان اینکه بارش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت هم ۳۸ درصد کاهش داشته و میزان بارش در بلندمدت ۱۳.۲ میلیمتر بوده است گفت: طبق آخرین نقشه‌های هواشناسی که اوایل آذر امسال به دست آمده میزان بارش‌ها در زمستان سال جاری نزدیک به نرمال خواهد بود.
وی با اشاره به ادامه روند کاهشی دمای هوا در استان گفت: صبح ۲۴ آذر یخبندان در خراسان جنوبی به اوج خود رسید و سربیشه با منفی ۱۱ درجه سلسیوس سردترین شهر کشور و بیرجند با منفی هفت درجه دومین مرکز استان سرد کشور پس از شهرکرد بود.
رئیس گروه پیش‌بینی و صدور پیش‌آگاهی‌های جوی اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی با بیان اینکه در این مدت اغلب مناطق استان دمای زیر صفر درجه داشتند افزود: سرما و یخبندان تا پایان هفته گذشته ادامه داشت و از صبح جمعه تا اوایل هفته آینده از شدت سرما در منطقه کاسته خواهد شد.
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی نیز در گفتگو با خبرنگار ما گفت: در استان ۱۲۵ میلیون متر مکعب میزان برداشت سالانه از آب است که این میزان از ورودی تغذیه سفره‌ها بیشتر است.
سروری با بیان اینکه بیشترین مصرف کننده آب در استان بخش کشاورزی است ادامه داد: با توجه به اجرای طرح کنتورگذاری هوشمند از سال ۹۲ تاکنون، ۲۰۰ میلیون متر مکعب در مصرف آب صرفه جویی شده است که پنج طرح تغذیه مصنوعی در دست اجرا داریم که برای تخصیص اعتبار آن‌ها دچار مشکل هستیم.
مدیر عامل شبکه آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با تاکید بر اینکه با توجه به هزینه بر بودن این طرح، کار ناتمام مانده است افزود: هدف از این طرح ، ذخیره سازی سیلاب و رواناب‌ها، کنترل سیلاب و کاهش خسارات است.
اوضاع نامطلوب مخازن آب خراسان جنوبی و لزوم صرفه جویی
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی با بیان اینکه شروع یک پاییز خشک پس از سال گذشته که خشک‌ترین سال آبی ۵۰ سال اخیر بود افزود: افزایش کسری مخزن و خالی بودن ۸۰ درصد سدهای استان، حاکی از سال آبی بسیار سخت پیش روی استان است.
سروری گفت: وابسته بودن بیش از ۹۹.۵ درصد مصارف آب در استان به منابع آب زیرزمینی و افزایش برداشت بیش از حدتوان آبخوان‌ها موجب شده دشت‌های استان نیز در وضع نامطلوبی قرار گیرند.
وی افزود: در حال حاضر از ۳۵ دشت مطالعاتی استان، ۲۶ دشت، ممنوعه و ممنوعه بحرانی هستند.
رئیس گروه پیش‌بینی و صدور پیش‌آگاهی‌های جوی اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی یکی از راهکار‌هایی که در این شرایط بحرانیِ منابع آبی استان می‌تواند در ثبات و پایداری منابع آبی مؤثر باشد را اجرای طرح سازگاری با کم آبی استان دانست و ادامه داد: در آن نقش همه دستگاه‌های اجرایی برای رسیدن به این هدف مشخص شده اگرچه که بخشی از مدیریت منابع آبی بر عهده مسئولان و دستگاه‌های اجرایی است اما همراهی مردم و کشاورزان در مصرف صحیح آب می‌تواند برای حفظ منابع موجود بسیار مؤثر باشد.
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی گفت: هم اکنون از حجم 58.5 میلیون مترمکعبی مخازن سدهای استان تنها ۱۱ میلیون متر مکعب آب ذخیره شده وجود دارد یعنی تنها حدود ۲۰ درصد حجم کل مخازن که نسبت به مدت مشابه پارسال 37 درصد کاهش را نشان می‌دهد.
سروری با اشاره به افزایش کسری مخازن استان به ۱۲۵ میلیون مترمکعب در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ گفت: با توجه به سال خشک گذشته و کمبود بارندگی‌ها و رواناب‌ها، استفاده از منابع آب زیرزمینی افزایش یافت به طوری که کسری مخزن آبخوان‌های استان در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ به ۱۲۵ میلیون متر مکعب رسید که نسبت به سال گذشته ۲۵ درصد افزایش داشته است؛.
وی افزود: از طرفی همزمان با افزایش کسری مخزن شاهد افت سطح آب زیرزمینی بودیم که در پارسال متوسط افت سطح آب زیرزمینی استان ۲۵ سانتیمتر بود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی گفت: به دلیل نبود بارندگی، خشکسالی‌های پیاپی و کاهش ذخیره سد نهرین، این سد از چرخه تامین آب شرب شهروندان خارج شد.
وی با بیان اینکه سد نهرین طبس تنها سد در استان است که بخشی از حجم ذخیره آب آن برای مصرف شرب شهروندان مورد استفاده قرار می‌گرفت گفت: با توجه به خشکسالی‌های اخیر و کمبود بارندگی‌ها از سال گذشته تاکنون این سد آبگیری نشده در حالی که برای بخش کشاورزی و شرب شهروندان تاکنون از این سد استفاده شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی اظهار داشت: برخی از کشاورزان مقداری حق‌آبه از این سد دارند که هرچقدر ورودی رودخانه به این سد باشد به‌علاوه پنج لیتر برای کشاورزی استفاده شود و مازاد آن برای شرب وارد تصفیه خانه شده و مورد استفاده قرار بگیرد.
وی بیان کرد: در ۲ ماه اخیر تنها ۴۰ لیتر بر ثانیه آب برای تصفیه‌خانه و آب شرب شهروندان تامین شد و با کاهش ذخیره سد آب ذخیره شده نیز کدر و بدبو شده و قابلیت انتقال به تصفیه‌خانه را ندارد.
سروری گفت: از اوایل ماه جاری با توجه به نبود بارندگی‌ها و خشکسالی تامین آب شرب از این سد انجام نشده است.
وی مجموع ظرفیت سد نهرین طبس را ۴.۸۶ میلیون مترمکعب عنوان کرد و افزود: از این میزان تنها نیم میلیون مترمکعب است و آب شرب از چاه‌های سطح شهر تامین می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی گفت: آب رودخانه‌ای که وارد سد نهرین طبس می‌شود دبی بسیار پایینی دارد و اکنون ۱۰۰ لیتر بر ثانیه برای کشاورزی استفاده می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه الگوی مصرف آب شرب در شهر طبس رعایت نمی‌شود و مصرف خیلی بالا است افزود: بخشی از مصرف بالای آب مربوط به گرمای شدید و استفاده از وسایل سرمایشی است اما مشکل عمده این است که اکثر منازل این شهرستان ویلایی بوده و شهروندان برای آبیاری درختان خرما و نارنج از آب شرب استفاده می‌کنند.
سروری عنوان کرد: با توجه به خروج سد نهرین از مدار آب شرب، برای کاهش مشکل در این زمینه تصمیم داشتیم یک حلقه چاه در اصفهک حفر شود که با توجه به پیگیری مردم و مقاومت در این زمینه، چاه حفر نشد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی افزود: اگر شرایط به همین صورت ادامه یابد بدون شک در تابستان پیش رو مردم شهرستان طبس با مشکل کمبود یا نبود آب شرب مواجه خواهند شد لذا مصرف آب باید در این منطقه مدیریت شود.
وی اظهار داشت: وقتی با مشکل کمبود آب شرب مواجه شده‌ایم نباید نسبت به کاشت محصولاتی از قبیل برنج، خیارسبز، گوجه یا سایر محصولات آب‌بر اقدام شود در حالیکه این موضوع نیز رعایت نمی‌شود.
سروری مجموع حجم هفت سد استان را ۵۸.۵ میلیون مترمکعب اعلام کرد و گفت: از این میزان تنها ۱۱ میلیون مترمکعب آب دارد یعنی ۲۰ درصد ظرفیت سدهای استان پُر و ۸۰ درصد ظرفیت خالی است.
