موشکافی ۶۵ سال خشکسالی و ترسالی در مرکز کشور/ کاهش ۷۰ درصدی بارش در بالادست زاینده‌رود
با توجه به ابعاد جدید کاهش بارندگی در حوضه آبریز زاینده‌رود، خشکسالی به تنهایی نمی‌تواند شرایط موجود را توصیف کند و این منطقه با یک بحران تمام‌عیار آبی دست و پنجه نرم می‌کند.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، کاهش قابل توجه میزان بارندگی و خشکسالی سبب شده تا بسیاری از تصمیمات غلط گذشته در حوزه مدیریت منابع آب کشور امروز عیان شود.
در حال حاضر حدی شدن شرایط اقلیمی سبب شده است تا همزمان با کاهش بارندگی‌ها، شاهد تغییر شکل نظام بارشی از برف به باران نیز باشیم که همین امر کاهش دوره‌های خشکسالی و ترسالی را به همراه دارد. مضاف اینکه عمده بارش فصل ترسالی کشور خود را به شکل سیلاب نمایان می‌سازد.
به عبارت دیگر اگر در سال‌های گذشته دوره‌های خشکسالی و ترسالی با فاصله ۱۰ الی ۱۵ ساله رخ می‌داد، در حال حاضر این مسئله در بازه‌های زمانی بسیار کوتاه‌تر در حد ۱ الی ۲ سال اتفاق می‌افتد.
به استناد مدل‌های هواشناسی در سال‌های آتی بیشتر از هر زمان دیگری با پدیده‌های خشکسالی و سیلاب به عنوان ۲ روی یک سکه مواجه خواهیم شد.
افکار عمومی کشور در مواجه با واژه خشکسالی درک صحیح از این مسئله بروز نمی‌دهد و به دنبال آن این مسئله می‌تواند به اندازه مدیریت غلط در شرایط کشور اثر گذار باشد، در بحران خشکسالی مرکز کشور که هم اکنون زمینه ایجاد مشکلات گسترده برای مردم را به وجود آورده است، مسئله خشکسالی در این منطقه ابعاد قابل توجهی از جمله کمبود بارندگی در بالادست، کاهش ورودی به سد زاینده رود و سایر ابعاد دیگر را در برمی‌گیرد. بر همین اساس، در این گزارش ضمن بررسی ابعاد جدید از خشکسالی اصفهان نسبت به تبیین دقیق این موضوع اقدام می‌کنیم.
*کاهش ۷۰ درصدی بارش در سال آبی جاری نسبت به متوسط ۵۵ ساله
به گزارش فارس، واژه خشکسالی در گام اول مسئله کمبود بارندگی را به ذهن متواتر می‌سازند؛ بر اساس آمار ارائه شده از سوی شرکت مدیریت منابع آب ایران، میزان بارندگی حوضه آبریز زاینده رود در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰، معادل ۱۴۲.۴ میلیمتر به ثبت رسیده است این درحالیست که متوسط بلند مدت بارش در این حوضه آبریز معادل ۲۴۲ میلیمتر برآورد می‌شود. به عبارت دیگر، میزان بارندگی سال آبی گذشته در این حوضه آبریز ۴۱ درصد کمتر از متوسط بلند مدت بوده است.
علاوه بر این سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ در کنار سال آبی ۱۳۸۶-۱۳۸۷ به عنوان خشکترین سال‌های آبی ۵۲ سال گذشته تلقی شده و کمترین میزان بارندگی را تجربه کرده‌اند.
مسئله خشکسالی جایی با دقت قابل توجه قابل مشاهده است که آمار بارندگی مناطق بالادست زاینده رود به عنوان سرچشمه‌های اصلی این رود مورد واکاوی قرار بگیرد.
بر اساس بررسی روند تغییرات بارش یک سال آبی کامل ایستگاه باران سنجی کوهرنگ واقع در منطقه چلگرد در سال‌های آبی مختلف، میزان بارش سال گذشته این منطقه ۸۲۲ میلیمتر به ثبت رسیده است. با توجه به اینکه متوسط خطی بارش در این منطقه در حال حاضر ۱۲۴۳ میلمتر برآورد می‌شود بنابراین بارندگی در سال آبی گذشته بالادست زاینده رود از متوسط بلند مدت ۳۴ درصد کمتر است.
علاوه بر این سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ در کنار سال آبی ۱۳۹۶-۱۳۹۷ جزء خشکترین سال‌های منطقه کوهرنگ به عنوان مناطق بالادست رودخانه زاینده رود در ۵۲ سال اخیر به حساب می‌آید.
بر این مبنا، کاهش بارندگی علاوه بر مناطق پایین دست زاینده رود در مناطق بالا دست نیز اتفاق افتاده و همین مسئله ابعاد خشکسالی برای این حوضه آبریز را ۲ چندان می‌کند. در حقیقت کاهش بارندگی در پایین دست تنها میزان نیاز به آب این مناطق به آب سطحی را به دلیل کاهش آورد آب زیرزمینی ایجاد می‌کند اما بارندگی در مناطق بالادست به طور مستقیم بر جریان رودخانه و وردی سد زاینده رود تاثیر گذار است.
این روند بارش ثبت شده در ماه‌های اخیر شرایط دشوارتری را ایجاد کرده است. بر اساس آمار بارش ایستگاه شاخص کوهرنگ در ۲ ماهه سال آبی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ در مهرماه میزان بارش ثبت شده صفر بوده است. این در حالیست که در آبان‌ماه ایستگاه بارندگی کوهرنگ بارش ۵۰ میلیمتر را دریافت کرده است.
بر اساس متوسط ۵۵ سال منطقه، متوسط بارش در مهرماه ۲۲ میلیمتر و در آبان ماه ۱۴۶ میلیمتر است، به عبارت دیگر مجموع بارندگی در ۲ ماه ابتدایی کوهرنگ در سال آبی جاری ۷۰ درصد کمتر از متوسط بارش در همین بازه زمانی است.
* تاریخ ۶۵ ساله خشکسالی و ترسالی حوضه آبریز زاینده رود
به گزارش فارس، آگاهی از روند بارش حوضه آبریز زاینده رود و مناطق بالادست این رودخانه می‌تواند زمینه روشن شدن دوره‌های خشکسالی در این منطقه را فراهم کند، بر این اساس طولانی ترین دوره خشکسالی اتفاق افتاده در این حوضه مرتبط با سال ۱۳۳۵ تا سال ۱۳۴۶ است که خشکسالی ۱۱ ساله اتفاق افتاد.
پس از آن از سال ۱۳۴۶ تا سال ۱۳۶۱ شاهد ترسالی در این منطقه بودیم، از سال ۱۳۶۱ تا سال ۱۳۶۴ خشکسالی ۳ ساله با کاهش بارندگی رخ داد. بعد از این خشکسالی ۳ ساله در سال ۱۳۶۴ شاهد روند ترسالی بودیم که این حالت اقلیمی تا سال ۱۳۷۵ ادامه داشت. از سال ۱۳۷۵ تا سال ۱۳۷۸ به مدت ۳ سال، بارش منطقه در حد معمولی بود اما پس از آن یک خشکسالی ۴ سال و شرایط نرمال ۶ ساله تا سال ۱۳۸۷ اتفاق افتاد.
در این بازه زمانی و از سال ۱۳۸۷، روند خشکسالی ۱۰ ساله بر منطقه حاکم شد و از سال ۱۳۹۸ ترسالی ۱ ساله به وقوع پیوست. این روند با بارش‌های نرمال از سال ۱۳۹۸ آغاز شد و سال آبی گذشته نیز بار دیگر وارد دوره خشکسالی شدیم که هم اکنون ادامه دارد.
براساس آمار بیان شده طی ۶۵ سال اخیر تا کنون حوضه آبریز زاینده رود ۲۷ سال در دوره ترسالی و ۳۵ سال در بازه زمانی خشکسالی قرار داشته است و روند خشکسالی همچنان ادامه دارد.
این مسئله به این معناست که این حوضه از سالیان گذشته با مسئله خشکسالی مواجه بوده است اما در سال‌های اخیر همزمان به حدی شدن شرایط اقلیمی و همچنین روند بارگذاری‌ها و مصارف آب تشدید شده است.
*رهاسازی آب زاینده رو در تابستان بحران را تشدید کرد
مجموع آمار بیان شده در حوضه بارندگی که زنگ خطر خشکسالی را به صدا در می‌آورد مبین این مسئله بوده که ورودی به سد زاینده رود در ابتدای سال آبی ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ به حداقل میزان خود در سال‌های اخیر رسیده است.
در حال حاضر بر اساس اظهارات استاندار اصفهان، میزان آب موجود در سد زاینده رود معادل ۱۶۸ میلیون متر مکعب است که تنها نزدیک به ۶۸ درصد از آن با توجه به محدودیت‌های فنی قابل برداشت است.
نکته قابل توجه در مسئله زاینده رود رهاسازی آب این سد در فصل تابستان سال گذشته است. در شرایطی که روند خشکسالی با احتمال بسیار بالا از بهار سال گذشته هویدا شده بود، رهاسازی آب برای کشت تابستانه باید به دقت بسیار زیادی انجام می‌پذیرفت.
محمد پورحمید، کارشناس حوزه آب در این رابطه به فارس گفت:« متاسفانه رهاسازی آب از سد زاینده رود در فصل تابستان سبب شده است تا شرایط تامین آب شرب در فصل پاییز و زمستان نیز با مخاطره مواجه شود.»
با توجه به جزئیات بیان شده از شرایط خشکسالی به نظر می‌رسد، استفاده از این عبارت به تنهایی نمی‌تواند ابعاد مسئله بحران آب در مرکز کشور را بیان کند و این منطقه با توجه به آمار بارش بسیار ضعیف و همچنین مصارف قابل توجه با یک فرابحران آب تمام عیار مواجه است.
