فرونشست زمین ارمغان خشکسالی در دیار هیرکان
نقشه های سازمان زمین شناسی و تایید معضل فرونشست زمین در گلستان، زنگ خطری جدی برای مدیران و اهالی استان است تا برای جلوگیری از استحصال بی رویه آب از سفره های عمیق چارجویی کنند که در صورت تساهل خسارات بیشماری همچون نابودی کشاورزی، تخلیه سکونتگاه های مرزی و مهاجرت را به همراه دارد.
به گزارش «تابناک» به نقل از ایرنا، شرایط و تغییرات اقلیمی چند سال اخیر و وقوع خشکسالی شدید در گلستان تبعات بسیاری برای این اهالی این استان شمالی به همراه داشته است که باید برای رفع این چالش فراگیر کشور تدابیر ویژه اتخاذ کرد.
کاهش تولید محصولات زراعی، تنگنای شدید در تامین آب آشامیدنی، خشک شدن تالاب ها و پهنه های آبی و وقوع ریزگرد از جمله رخدادهای ملموس و محسوس این رخداد های اقلیمی است که روز به روز بر دامنه آن افزوده می شود.
اما خشکسالی تهدید خزنده دیگری را نیز به گلستان هدیه داد، بر اساس هشدار سازمان زمین شناسی کشور، این استان طی سال های اخیر با فرونشست جدی زمین مواجه شده است.
نقشه های تخصصی این سازمان بیانگر آن است که شدت افت فرونشست در برخی نقاط استان به حدود ۲۲ سانتیمتر رسیده است ، موضوعی که تمامی فعالیت های از جمله اقتصادی و اجتماعی این استان مرزی را تحت تاثیر قرار داده است.
دبیر کمیته فرونشست و رئیس اداره ترازیابی دقیق اداره کل زمین سنجی و نقشه برداری کشور با اشاره به این که گلستان طی سال های اخیر با توجه به کاهش بارش ها، استخراج بی رویه منابع آب زیر زمینی و کم توجهی به مصرف بهینه آب با بحران خشکسالی و پدیده فرونشست مواجه شده است، گفت: در این راستا سازمان نقشه‌برداری کشور به عنوان متولی پایش فرونشست، اقدام به تهیه نقشه پراکندگی وقوع این پدیده در گلستان کرد.
معصومه آمیغ‌پی افزود: بر این اساس، گلستان در منطقه ای به وسعت ۴۵۰۰ کیلومتر مربع در اطراف شهرهای گرگان، کردکوی، بندرترکمن، سرخنکلاته، آق قلا، گنبدکاووس و دلند با فرونشست زمین مواجه بوده که سرعت این فرونشست در بندرترکمن افزون بر ۲۲ سانتیمتر در سال و بیشتر از دیگر مناطق است.
برداشت بی‌رویه آبهای زیرزمینی بر سرعت فرونشست افزود
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان معتقد است گلستان، استان حادثه خیز بوده و نوار جنوبی مورد هجمه رانش و لغزش و نوار شرقی مستعد فرونشست خاک و نوار شمالی در معرض سیلاب است.
عبدالرحیم لطفی گفت که این استان در دهه های اخیر با بحران های طبیعی مختلف ناشی از تبعات تغییر اقلیم چون رخدادهای سیلابی و خشکسالی مواجه است، اتکای روزافزون به منابع آب های زیرزمینی و برداشت بی‌رویه و غیر اصولی از آن، سبب افزایش سرعت پیشروی فرونشست گلستان شده و استان را به سمت مرگ تدریجی سفره های آب زیر زمینی سوق می دهد.
وی بر لزوم برنامه ریزی جدی برای رفع این مشکل تاکید کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان تصریح کرد: در تعیین برداشت آب از سفره های زیر زمینی، ملاک توان تامین و بازسازی آب برداشت شده از آب خوان هاست.
سیدمحسن حسینی یادآور شد: میزان آب برداشت شده نباید بیش از میزان آب ورودی، باشد که در این صورت ما با افت بیشتر سطوح آبهای زیرزمینی و پدیده فرونشست روبرو خواهیم شد.
حسینی گفت : در زمان حاضر ۲۰ هزار حلقه چاه مجاز در استان وجود داردکه از این میزان ۱۷ هزار و ۶۰۰ حلقه چاه در بخش کشاورزی، هزار و ۴۰۰ حلقه در بخش صنعت و ۶۰۰ حلقه چاه هم در بخش آشامیدنی است.
طبق گفته این مسوول آب منطقه ای گلستان ۱۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز در آبخوان‌های کم عمق در حال تعیین تکلیف است.
حسینی بیان کرد: باید سطح اراضی زیرکشت متناسب با پدیده خشکسالی کاهش یابد زیرا در غیر این صورت با برداشت بی رویه از چاه‌ها به سفره‌های زیرزمینی فشار وارد می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه گلستان در گفت و گو با خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت : بر اساس نقشه های سازمان زمین شناسی شاهد فرونشست زمین در بخش زیادی از این استان هستیم.
حامد رضایی اضافه کرد: فرونشست زمین را می توان به دلایل مختلفی همچون حرکت لایه های تکتونیکی زمین و فعالیت های زمین لرزه‌ای، تحکیم یافتن بافت خاک در دشتها ناشی از رسوب‌گذاری به سبب سیل های سال های اخیر و برداشت منابع آبی یا معدنی از اعماق زمین مانند شورابه های استحصالی برای ید مرتبط دانست.
به گفته وی برای یافتن علل اصلی فرونشست زمین نیازمند دسترسی به نقشه های جدید از پیکره گلستان هستیم تا با تطبیق برخی دلایل احتمالی بر روی این نقشه ها و پیاده‌سازی آزمایشات علمی لازم دلایل این مساله شفاف مشخص شود.
فعالیت های مخرب بشری
این استاد دانشگاه گلستان افزود : برداشت بی رویه آب چاه ها به طور معمول از رابطه خاصی پیروی نمی کند و وابسته به قدرت پمپ های کشنده است که این رویه سبب خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی می شود.
رضایی ادامه داد: هنگامی که آب یا سایر محلول های واقع در لایه های عمیق زمین برداشت می شود باید این سفرها به سرعت پر شود اما شرایط اقلیمی و برخی فعالیت های غیر علمی سبب می شود تا این پروسه اتفاق نیفتد و زمینه فرونشست زمین مهیا می شود.
وی افزود: هرچند برخی از رخدادهای زمین شناسی زمینه فرونشست زمین را فراهم می‌کند اما فعالیت‌های مخرب بشری تسهیل گر فرونشست می شود.
این صاحبنظر دانشگاهی با اشاره به نقشه های زمین شناسی ارائه شده در خصوص پهنه های مختلف گلستان گفت: بیشتر این رخدادد پیرامون مسیر گرگانرود ثبت شده است ، هزاران چاه مجاز و غیرمجاز در کریدور پیرامونی گرگانرود وجود دارد که با برداشت بی ضابطه آب زمینه تشدید فرونشست می‌شوند.
وی یکی از دلایل تشکیل فرونشست در پیرامون گرگانرود را شیب رودخانه برشمرد.
به گفته وی این رودخانه در مسیر گنبد به سوی آق قلا و حتی در مناطق غربی تر، از شیب بسیار کمی برخوردار است و همین موضوع سبب می‌شود تا همه رسوبات ناشی از سیل های احتمالی در مناطقی همچون آزادشهر، فاضل آباد علی آباد در مناطق پیرامون گرگانرود تلنبار شود که این رویه در تشدید فرونشست زمین موثر است.
رضایی در خصوص فعالیت شرکت های استحصال ید در شمال شهرستان آق قلا یادآور شد : این شرکت ها شورابه هایی را از لایه های زیرین و بیش از ۱۰۰۰ متری برداشت می‌کنند که ممکن است در فرونشست موثر باشند.
رضایی افزود : مدیران این شرکت ها مدعی آن هستند که چاه های آنان که هر ثانیه ۳۰۰ لیتر آب برداشت می‌کند، از سازندهای سخت زمین برداشت آب انجام می‌دهند، هر چند به ظن مدیران این شرکت شورابه ها از سازندهای سخت برداشت می شوند اما وابستگی و پیوستگی کلی آبخوان های زیر زمینی این احتمال را افزایش می دهد که برداشت آب از یک آبخوان بر روی آبخوان های مجاور اثرگذار است که میزان این اثرگذاری نیازمند آزمایش های دقیق و ارزیابی محیطی عوارض طبیعی منطقه است.
وی گفت در زمان حاضر طرحی جهت انجام مطالعات بیشتر در خصوص فرو نشست زمین به استانداری ارایه شد تا علل دقیق این رخداد شناسایی شود.
به گفته رضایی هم اکنون در برخی از مناطق واقع در پیرامون آًق قلا شاهد فرونشست هایی به عمق ۵۰ سانتیمتر و بیشتر هم هستیم که البته به دوره ای طولای و شاید چند ده ساله مربوط است.
وی ادامه داد : اگر در بررسی ها اثبات شود که برداشت های غیر مجاز آب از منابع عمیق استان، عنصر اصلی در بروز فرونشست زمین است باید اقدامات مناسبی در این خصوص اعمال شود.
وی تصریح کرد: مسدود کردن برخی از چاه های آب کشاورزی غیرمجاز و حتی مجاز و اعمال قوانین سخت گیرانه تر برای صدرو مجوزهای جدید و یا اعمال محدویت در میزان برداشت آب از جمله راهکارهای موثر در کاهش شتابان این رخداد طبیعی است.
شناسایی دقیق رخداد فرونشست
فرماندار شهرستان ترکمن در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: فرونشست در مناطق پیرامونی شهرستان بسیار مشهود است و شناسایی دلایل اصلی این رخداد ضروری است.
سید صادق شیرنگی گفت : نباید به این رخداد بی تفاوت باشیم زیرا مهاجرت جوامع مسکونی در مناطق گرفتار این فاجعه به عنوان اصلی ترین تهدید محسوب می شود.
وی با اشاره به نظرات استادان دانشگاه در خصوص فرونشست زمین خاطرنشان کرد: بی توجهی به این رخداد و استمرار آن در طولانی مدت می توان زمینه ساز بروز زلزله های بزرگ در منطقه را فراهم سازد.
وی افزود: نباید به بهانه حمایت از زراعت به موضوع دست اندازی به منابع آبی زیر زمینی بی تفاوت باشیم.
به گزارش ایرنا، بیشترین فرونشست زمین در شهرستان بندرترکمن در غرب گلستان و در مجاورت خلیج گرگان به ثبت رسیده است.
نماینده مردم گرگان و آق قلا در مجلس شورای اسلامی گفت : فرونشست زمین آثار غیرقابل جبرانی به بار می‌آورد، نشست۲۲ سانتیمتری زمین تمام کاربری‌های رسمی تجاری مسکونی و استان را به مخاطره می اندازد.
رمضانعلی سنگدوینی گفت برداشت‌های بی‌رویه آب از اعماق زمین به عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل فرو نشست زمین محسوب می شود که باید برای آن چاره ای اندیشید.
وی اضافه کرد : به سبب آنکه سازه مناسبی برای مهار بارش های زمستانه و سیلابی نداریم، این نزولات جوی بدون هیچ ثمری وارد دریا می شوند در حالی که با جمع آوری این بارشها و تغذیه آبخوان ها می توان جلوی تشدید فرو نشست را گرفت.
سنگدوینی معتقد است : آب بندان های موجود هم به دلایل فنی توان ذخیره رواناب ها و سیلاب ها را نداشته و کارآیی مناسبی ندارند و چاره ای جز بهره مندی از رواناب ها و سیلاب های موقت نداریم.
سنگدوینی ادامه داد : برای کاهش دست اندازی به آب های زیرزمینی و تخلیه سفره های عمیق باید به فکر منابع آبی جدید مانند استفاده از فرصت شیرین سازی آب دریا باشیم.
لزوم شیرین سازی آب های لب شور
نماینده مرم گرگان و آق قلا در مجلس شورای اسلامی ادامه داد : برای شیرین سازی آب های لب شور برنامه های مناسبی در استان در دست پیگری است که با به ثمر نشستن این طرح ها فشار کمتر به آبخوان و سفره های زیر زمینی وارد می شود و به یقین در کاهش سرعت فرونشست در گلستان موثر است.
گلستان در سال های اخیر با رخداد خشکسالی روبرو شده که به ناچار برخی از زارعان و حتی برخی از ساکنان واقع در مناطق شمالی این استان برای دسترسی به منابع آب ، هجمه شدیدی به آب موجود در سفره های عمیق زیر زمینی وارد کرده اند.
برای کاهش خطرات این رخداد طبیعی باید ضمن مطالعه دقیق این رویداد ، عوامل موثر و تشدید کننده شناسایی و برای آن راهکارهای علمی و قانونی ترسیم کرد.
استان ۲ میلیون نفر گلستان ۱۴ شهرستان دارد.
