سرایت خشکسالی به پاییز
نقشه‌های مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا از احتمال تداوم کم‌بارشی و خشکسالی در پاییز امسال حکایت دارد
به گزارش ایسنا، روزنامه همشهری نوشت: «کمتر از یک‌ماه و نیم دیگر تا پایان سال آبی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ باقی مانده و میزان بارش‌ها ۳۴درصد کمتر از میانگین ۵۲سال اخیر است. در این میان پیش‌بینی‌های هواشناسی از احتمال افزایش دمای هوا در پاییز پیش رو و تداوم کاهش ۳۰درصدی بارندگی در این فصل نسبت به دوره‌های بلندمدت حکایت دارد.
احتمال کشیده شدن دامنه خشکسالی به فصل پاییز در حالی مطرح می‌شود که افت شدید بارش‌های جوی در ماه‌های گذشته باعث خالی ماندن حدود ۵۱درصد از ظرفیت مخازن سدهای کشور شده است. آخرین آمارهای وزارت نیرو از وضعیت سدهای کشور، ذخیره آب مخازن را ۴۹درصد اعلام کرده که ۲۹درصد کمتر از مدت مشابه در سال آبی گذشته است.
آخرین وضعیت بارندگی
بررسی آخرین اطلاعات دفتر مطالعات پایه منابع آب از وضعیت بارندگی روزانه به تفکیک حوضه‌های آبریز نشان می‌دهد از ابتدای سال آبی جاری تاکنون (از اول مهر ۱۳۹۹ تا شامگاه ۱۵مرداد ۱۴۰۰) میانگین ارتفاع بارش‌های جوی در کشور به ۱۵۳میلی‌متر رسیده که نسبت به مدت مشابه در سال آبی قبل ۵۱درصد و نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در ۵۲سال اخیر ۳۴درصد کمتر است. بر اساس این آمارها در ۳۱۹روز سپری شده از سال آبی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹، حوضه آبریز «دریای خزر» با میانگین بارش ۳۱۹میلی‌متر، بیشترین میزان بارندگی کشور را به خود اختصاص داده است که البته این میزان در مقایسه با بارندگی‌های دوره مشابه در سال آبی قبل ۳۱درصد و در مقایسه با دوره‌های مشابه ۵۲سال اخیر ۱۸درصد کاهش نشان می‌دهد. بعد از آن، رتبه دومین حوضه آبریز پرباران به «دریاچه ارومیه» رسیده است که بارش‌های بسیار مساعدی نسبت به میانگین کشور تجربه کرده و میانگین بارندگی آن به ۲۳۸میلی‌متر رسیده است. این مقدار بارندگی گرچه در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۱۶درصد و نسبت به دوره‌های بلندمدت ۱۲درصد کاهش نشان می‌دهد اما در مقایسه با سایر حوضه‌های آبریز کشور وضعیت مطلوبی به شمار می‌آید. رتبه سوم فهرست حوضه‌های پربارش ایران در سال آبی جاری نیز به حوضه «خلیج فارس و دریای عمان» رسیده که میانگین بارش‌های آن ۲۱۲میلی‌متر ثبت شده است. این میزان بارندگی در مقایسه با دوره مشابه در سال آبی قبل ۵۳درصد و در مقایسه با میانگین دوره‌های مشابه در ۵۲سال اخیر ۴۰درصد کاهش نشان می‌دهد و از میانگین کشوری نیز پایین‌تر است. همین افت محسوس بارش‌ها باعث شده این حوضه آبریز از رتبه دوم فهرست بارندگی به رتبه سوم سقوط کند. در ۳ حوضه آبریز باقی مانده کشور نیز که شرایط نامساعدتری نسبت به میانگین کشوری تجربه می‌کنند، حوضه آبریز «قره قوم» با میانگین بارش ۱۰۳میلی‌متر، افت ۶۴درصدی بارندگی نسبت به سال قبل و ۵۳درصدی نسبت به دوره‌های بلندمدت را تجربه می‌کند. بعد از آن حوضه آبریز «فلات مرکزی» نیز با میانگین بارش ۹۹میلی‌متر، با کاهش ۵۷درصدی بارندگی نسبت به سال قبل و کاهش ۳۵درصدی نسبت به میانگین ۵۲سال اخیر مواجه شده است. حوضه آبریز «مرزی شرق» نیز به عنوان ششمین حوضه آبریز کشور با میانگین بارندگی ۴۳میلی‌متر در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹، شاهد کاهش ۷۱درصدی بارش نسبت به سال قبل و کاهش ۵۷درصدی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در ۵۲ سال اخیر است و در شرایط نامطلوبی به سر می‌برد.
دورنمای بحران آب در پاییز
با توجه به کیفیت بارش‌های جوی در اقلیم خشک و کم‌باران ایران، احتمال جبران اندکی از کم‌بارشی‌های سال آبی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ در ۴۵ روز باقی مانده از این سال آبی بسیار ناچیز و نزدیک به صفر است اما حکایت بارش‌های پاییزی از این مقوله جداست و پیش از این نیز امید می‌رفت با بارش‌های پاییزی، معادلات کم‌آبی تغییر کند. نکته اینجاست که این امید فقط در صورتی به نتیجه مطلوب می‌رسد که فصل پاییز مشمول تبعات تغییر اقلیم، افزایش دما و بروز خشکسالی نشود. این در حالی است که نقشه‌های مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا نشان می‌دهد در پاییز امسال با احتمال ۶۰ تا ۷۰ درصد، کم‌بارشی حدود ۳۰درصدی نسبت به بلندمدت وجود خواهد داشت و این یعنی خشکسالی و کم‌بارانی سال آبی۱۴۰۰-۱۳۹۹ به احتمال قوی در پاییز امسال نیز ادامه خواهد داشت. از سوی دیگر، صادق ضیائیان، رئیس این مرکز به ایرنا می‌گوید: بر اساس پیش‌بینی‌ها انتظار می‌رود پاییز امسال نیم تا یک درجه گرم‌تر از نرمال باشد و بارندگی‌ها نیز دیرهنگام شروع شود. به نظر می‌رسد با جمع شدن این دو عامل، یعنی تداوم کم‌بارشی و همچنین افزایش دما و تأخیر در بارش‌های پاییزی، محتمل‌ترین سناریو در فصل پاییز امسال، تداوم وضعیت فعلی بارندگی و خشکسالی باشد.
افزایش پدیده‌های حدی
در ادبیات هواشناسی، به مواردی که یک پدیده طبیعی نظیر گرما، بارش، تبخیر و باد به شکل حداکثری مانند گرمای بسیار زیاد، بارش‌های مداوم، تبخیر شدید و وزش بادهای شدید و توفان اتفاق بیفتد، عنوان «پدیده حدی» اطلاق می‌شود. آن گونه که مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا می‌گوید: بر اساس تغییرات اقلیمی در ایران، فراوانی و شدت وقوع پدیده‌های حدی مثل امواج گرمایی، سیل، تگرگ و بارندگی‌های شدید و … در کشور رو به افزایش است. به گفته ضیائیان با توجه به افزایش نیم تا یک درجه‌ای هوا در پاییز امسال، تکرار پدیده‌های حدی در این فصل نیز محتمل است.
او درباره چرایی سیلاب‌های تابستانی در کشور و ادامه آن در هفته‌های آینده اظهار می‌کند: این بارش‌ها غیر معمولی نیست و در سواحل دریای خزر بارش‌های تابستانی هر ساله وجود دارد. همچنین در خطه جنوب بارش موسمی هر ساله قابل پیش‌بینی است.
او می‌گوید: بارش‌های تابستانی عمدتاً از ابرهای همرفتی با خاصیت رگبار باران با شدت زیاد به وجود می‌آید که در محدوده جغرافیایی محدود و کوچک رخ می‌دهد و اثر آن در کاهش خشکسالی نیز محدود است.
به گفته ضیائیان بر اساس تغییرات اقلیمی که برای کشور ما رخ داده است اکنون و در آینده «پدیده‌های حدی» مثل سیل، رعدوبرق، رگبار ناگهانی، گرما و سرمای شدید افزایش خواهد داشت و تعداد و شدت وقوع آنها نیز بیشتر خواهد شد.
او می‌گوید: در روزهای آینده برای نوار شمالی کشور و در بخش‌هایی از جنوب کرمان، فارس، کهگیلویه و بویراحمد، بارش رگباری پیش‌بینی می‌شود. در هرمزگان و غرب کشور هم بارش‌های رگباری ادامه دارد.
چالش افزایش دمای هوا و رشد مصرف آب
آمارهای شرکت آب و فاضلاب استان تهران حاکی است در حدود ۱۴۰ روز سپری شده از سال جاری، بیش از ۴۳۵ میلیون متر مکعب آب شرب در شهر تهران مصرف شده است. طبق این اعداد و ارقام، به طور میانگین مصرف آب روزانه شهر تهران در سال‌جاری ۳میلیون و ۳۴۵هزار متر مکعب بوده است که در مقایسه با سال‌های قبل رقم بالایی محسوب می‌شود. این در حالی است که ذخایر برف در ارتفاعات مشرف به ۵ سد تأمین‌کننده آب پایتخت کاهش شدیدی را تجربه کرده و تقریباً به اتمام رسیده است. بر اساس آمارها حجم ذخایر آب در مخازن سدهای تهران از حدود یک میلیارد و ۸۰میلیون مترمکعب در سال گذشته با کاهش ۳۵.۱درصدی به ۷۰۰میلیون مترمکعب در شرایط فعلی کاهش پیدا کرده است؛ در حالی که همزمان به دلیل افزایش دمای هوا و گرمای زودرس، سیستم‌های سرمایشی زودتر از موعد فعال شده‌اند و همزمان، تداوم شیوع کرونا نیز ضریب افزایش مصرف آب را افزایش داده؛ تا جایی که در شرایط فعلی میزان مصرف آب شهر تهران به ۳.۵میلیون مترمکعب رسیده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران می‌گوید: هر یک درجه افزایش دمای هوا، ۶۰تا۷۰ میلیون لیتر مصرف آب شرب را در تهران افزایش می‌دهد. این در حالی است که دمای تهران در سال جاری در مقایسه با سال گذشته ۲تا۳درجه افزایش داشته است.
محمدرضا بختیاری می‌افزاید: از اسفند سال ۱۳۹۸ به دلیل شیوع بیماری کرونا، مصرف شهر تهران سیر صعودی بالایی را تجربه کرده و در شرایط فعلی گرچه میزان مصرف نسبت به سال قبل حدود ۲ تا ۳ درصد افزایش یافته اما این میزان در مقایسه با دوران قبل از کرونا بسیار بیشتر است.
او میزان افزایش مصرف آب تهران در دوره کرونا را ۱۰ تا ۱۵ درصد اعلام می‌کند و می‌گوید: در شهر تهران ۲۰درصد مشترکان جزو مشترکان پرمصرف محسوب می‌شوند و حدود ۵ درصد نیز مصرف فوق‌العاده بالایی دارند.
به گفته بختیاری، تهرانی‌ها تا ۳۰درصد بیشتر از میانگین کشوری آب مصرف می‌کنند و حدود ۱۷ تا ۱۸ درصد آب کل کشور در شهر تهران مصرف می‌شود.
